Basic Obstertics/Midwifery အေျခခံ သားဖြားပညာ
7:00 PM Posted In Health Edit This 0 Comments » သင္ခန္းစာမ်ား (1) အမ်ိဳးသမီး မ်ိဳးပြားစနစ္၏ ခႏၶာေဗဒ၊ Anatomy of female reproductive system (2) ရာသီဆင္းျခင္း၊ Menstruation (Menstrual cycle) (3) သေႏၶျဖစ္ျခင္း၊ Fertalization (4) ကိုယ္ဝန္မဟုတ္ပဲ ရာသီေသြးမဆင္းျခင္း၊ Secondary Amenorrhea (5) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ျခင္း Pregnancy (6) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၊ Antenatal Care (ANC) Prenatal care (7) ဗိုက္စမ္းျခင္း၊ Abdominal examination (8) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအား စစ္ေဆးျခင္း၊ Vaginal examination (9) ကေလး၏ အေနအထားမ်ား၊ Position and Presentation of the Fetus (10) Three Stages of Labor ေမြးဖြားပံုအဆင့္ (၃ ဆင့္) (11) အခ်င္း၊ ခ်က္ၾကိဳး၊ Placenta and Umbilical cord (12) ေမြးဖြားေနစဥ္ ကေလး၏ ခႏၶာကိုယ္အေနအထား ေျပာင္းလဲပံု အဆင့္ဆင့္ (13) ေမြးဖြားျခင္းအက်ဥ္းခ်ဳပ္Summary of labor (14) ေမြးလမ္းေၾကာင္းခ်ဲ႕၍ ေမြးေပးျခင္း၊ Episiotomy and Repair (15) အခ်င္းအားလက္ျဖင့္ ထုတ္ေပးရျခင္း၊ Manual removal of placenta (16) ေမြးဖြားျပီးေနာက္ ေစာင့္ေရွာက္ေပးျခင္း Postdelivery (postpartum) period (PN Care) (17) ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ ေမြးဖြါးျခင္း Complicated labor (18) ျမန္ျမန္ေမြးေအာင္လုပ္ေပးျခင္း၊ Induction and augmentation of labour (19) ေမြးခါစကေလး Newborn Baby (20) တင္ပါးဆံုျပဳျခင္း Breech Presentation (21) ကေလး တေယာက္မကျဖစ္ျခင္း Multiple Pregnancy (22) မေမြးမီေသြးဆင္းျခင္း Antepartum haemorrhage (APH) (23) ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျခင္း Abortion (24) ဗိုက္ခြဲေမြးေပးျခင္း၊ Caesarean section (Cesarean section), C-section or Caesar (LSCS) (25) ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း Pre-eclampsia (PET) and Eclampsia or Toxemia (26) Ectopic Pregnancy သားအိမ္ျပင္ပ၌ သေႏၶတည္ျခင္း (27) လက္ေတြ႔ Practical training at Yamuna Clinic
(1) အမ်ိဳးသမီး မ်ိဳးပြားစနစ္၏ ခႏၶာေဗဒ၊ Anatomy of female reproductive systemUterus သားအိမ္ 7.5 cm x 5 cm x 2.5 cm အရြယ္ရွိ၍ 30 to 40 gm ေလးသည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ တင္ပဆံုရိုးကြင္း အတြင္း အလယ္၌ရွိသည္။ ၄င္း၏ေရွ႕တြင္ ဆီးအိမ္၊ ေနာက္တြင္ အစာေဟာင္းအိမ္၊ ေအာက္တြင္ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ရွိသည္။ (သားအိမ္) ကို အေပၚထိပ္ပိုင္း၊ ကိုယ္ပိုင္း၊ လည္ပင္ပိုင္းႏွင့္ သားအိမ္အဝ ဟူ၍ ခြဲျခားႏိုင္သည္။ သားအိမ္၏ ကိုယ္ထည္ပိုင္းအား ၾကြက္သားျဖင့္ျပဳလုပ္ထားသည္။ အထဲ၌ 6.25 cm ရွည္ေသာ သားအိမ္အေခါင္းရွိသည္။ Utrine wall နံရံသည္ ၾကြက္သားျဖင့္ လုပ္ထားသည္။
သားအိမ္ျပြန္ Uterine (Fallopian) Tubes သားအိမ္၏ အထက္ပိုင္း ေဘးတဖက္တခ်က္စီမွ အေခါင္းပါသည့္ 10 cm ရွည္ေသာ သားအိမ္ျပြန္ တခုစီရွိသည္။ ျပြန္၏ထိပ္ဝမွာ လက္ေခ်ာင္းပံုရွိေသာ အေပါက္ဝရွိသည္။ ၄င္းအေပါက္သည္ ဝမ္းဗိုက္ထဲသို႔ ပြင့္ေနသည္။ ကိုယ္ဝန္ လံုးဝမရေစရန္ ခြဲစိတ္ေပးလ်င္ ၄င္းျပြန္ႏွစ္ဘက္လံုးအား ျဖတ္ေပးရသည္။
မ်ိဳးဥအိမ္မ်ား Ovaries သားအိမ္ျပြန္တခုစီ၏ ေအာက္နား တဖက္တခ်က္စီတြင္ရွိသည္။ 4 cm x 2 cm x 8 mm အရြယ္ ရွိ၍ 2 to 3.5 gm ေလးသည္။ တလလ်င္ မ်ိဳးဥ ၁ ဥ ထြက္ေပးသည္။
သားအိမ္ဝ Cervix (Cx) သားအိမ္၏ ေအာက္ဆံုးပိုင္း ျဖစ္သည္။ ေအာက္တဝက္က ေမြးလမ္းေၾကာင္းထိပ္အတြင္း ဝင္ေန သည္။ Internal Os အထဲေပါက္ႏွင့္ External Os အျပင္ေပါက္တို႔ရွိသည္။ အျပင္ေပါက္သည္ ကေလးေမြးခ်ိန္မွလြဲ၍ အျမဲ ေစ့ပိတ္ေနသည္။ တိုေသာ ေရွ႕ႏုပ္ခမ္းႏွင့္ ရွည္ေသာ ေနာက္ႏုပ္ခမ္းတို႔ ရွိသည္။ (သားအိမ္ဝ) သည္ တင္းမာ၍ ပန္းေရာင္ ရွိျပီး၊ ေျပာင္ေခ်ာေနသည္။ ကိုယ္ဝန္ရွိလ်င္ အေရာင္ျပာလာသည္။ White discharge အျဖဴဆင္းျခင္း၊ Cancer ကင္ဆာ ျဖစ္ျခင္းတို႔သည္ သားအိမ္ဝမွာ ျဖစ္သည္ကမ်ားသည္။
ေမြးလမ္းေၾကာင္း Vagina 3 inches (7.5 cm) ရွည္သည္။ ၄င္း၏ေရွ႕တြင္ ဆီးအိမ္၊ ေနာက္တြင္ အစာေဟာင္းအိမ္တို႔ ရွိၾကသည္။ ၾကြက္သားျဖင့္ ျပဳလုပ္ထားသည္။
တင္ပဆံုရိုးကြင္း Pelvis gardle က်ား-မ တင္ပဆံုရိုးတို႔၏ ျခားနာခ်က္မ်ား = အမ်ိဳးသမီးတင္ပဆံုရိုးသည္ ပို၍ေသး၊ ပို၍ ေခ်ာေမြ႔၊ ပို၍က်ယ္ဝန္းသည္။ အထူးသျဖင့္ အရိုးကြင္း၏ အထက္ဝင္ေပါက္သည္ ပို၍ေဘးကားေနကာ ဝိုင္းသည္။ ေနာက္၌ရွိေသာ မီးေညွာင့္ရိုးက ပို၍လႈပ္ရွားႏိုင္ျပီး၊ ေအာက္ပိုင္း ထြက္ေပါက္သည္ ေဘးသို႔ကားသည္။
(2) ရာသီဆင္းျခင္း၊ Menstruation (Menstrual cycle)
ရာသီဆင္းျခင္းျဖစ္စဥ္သည္ မိန္းကေလး Puberty အရြယ္ေရာက္သည့္အခ်ိန္မွ Menopause ေသြးဆံုးခ်ိန္အတြင္း မ်ိဳးပြား (ေဟာ္မုန္း) အမ်ိဳးမ်ိဳးတို႔၏ အနည္း-အမ်ား အေျပာင္းအလဲမ်ားေၾကာင့္ျဖစ္ရသည္။ မ်ိဳးပြား(ေဟာ္မုန္း)မ်ားတြင္ (အီစရိုဂ်င္)၊ (ပရိုဂ်က္စတီရုံး)၊ (ေဖၚလီကူလာ-ေဟာ္မုန္း)၊ (လူတီရယ္-ေဟာ္မုန္း)တို႔ပါဝင္သည္။ သားအိမ္း၏ အတြင္းနံရံသည္ လစဥ္ အထူအပါး ေျပာင္းလဲေနသည္။ လအစ (ရာသီဆင္းျပီး)ခ်ိန္၌ အပါးဆံုးျဖစ္ရာမွ တရက္ျပီးတရက္ ထူလာသည္။ လလည္ ရက္တြင္ မ်ိဳးဥအိမ္မွ မ-မ်ိဳးဥ တဥထြက္သည္။ ၄င္းမ်ိဳးဥသည္ က်ားသုတ္ပိုးႏွင့္ ေတြ႔ပါက ကိုယ္ဝန္ျဖစ္မည္။ မ-မ်ိဳးဥသည္ က်ားသုတ္ပိုး ႏွင့္ မေတြ႔ပါက လကုန္သည္ႏွင့္ သားအိမ္အတြင္း နံရံသည္ အထူဆံုးအဆင့္မွ ပ်က္စီးသြားကာ ရာသီေသြး အျဖစ္ ေမြးလမ္းေၾကာင္းမွ ဆင္းသည္။
မ-မ်ိဳးဥ ေခၚ Ovum (အိုဗမ္) သည္ Ovary မ်ိဳးဥအိမ္မွ ထြက္သည္။ 0.2 mm အရြယ္သာရွိသည္။ မိန္းကေလး အရြယ္ေရာက္ခ်ိန္တြင္ ၃ သိန္းရွိမည္။ အခ်ိဳ႕သာလ်င္ ရင့္မည့္ေသာဥအျဖစ္ ေျပာင္းလဲ ႏိုင္သည္။ ေသြးဆံုးခ်ိန္၌ မရွိၾကေတာ့ေခ်။ ရာသီတလအတြင္း မ-မ်ိဳးဥ ေခၚ (အိုဗမ္) ၁ ဥသာ ထြက္သည္။
က်ား-သုတ္ပိုး Sperm Cell (Spermatozoon)
Semen ေခၚ က်ားသုတ္ရည္ ၁ မီလီလီတာတြင္ Sperm Cell ေပါင္း သန္းခ်ီျပီးပါေနသည္။ အမ်ိဳးသမီး၏ ေမြးလမ္းအတြင္း ၃ ရက္ၾကာ ရွင္ေနႏိုင္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၄င္းရွင္ေနစဥ္ မ မ်ိဳးဥ ႏွင့္ ေတြ႔လ်င္ သေႏၶတည္ႏိုင္သည္။
(3) သေႏၶျဖစ္ျခင္း၊ Fertalization
က်ား-သုတ္ပိုးႏွင့္ မ-မ်ိဳးဥတို႔မွ သေႏၶျဖစ္ျခင္း၊ Fertalization
မ်ိဳးဥအိမ္မွ တလလ်င္ တၾကိမ္ ထြက္သည့္ မ-မ်ိဳးဥ တဥရွိေနစဥ္ က်ား-မ အတူေနခဲ့လ်င္ က်ားသုတ္ပိုးက ေမြးလမ္းထဲမွ ဝင္လာျပီး၊ သားအိမ္ျပြန္ထဲတြင္ ၄င္းတို႔ ေပါင္းစပ္ကာ။ (ဆဲလ္) ၁ ခုမွ ၂ ခု၊ ၄ ခု စသည္ ပြားမ်ားလာသည္။ သားအိမ္ျပြန္ထဲမွ သားအိမ္ထဲသို႔ ျပန္ ဆင္းလာျပီး၊ ထိုမွတခါ (ဆဲလ္)ေပါင္း ေျမာက္ျမားစြာ ပြားကာ သေႏၶသား ျဖစ္လာသည္။ ကိုယ္ဝန္ရွိျပီ။ သေႏၶသားသည္ သားအိမ္ထဲ ဆင္းကာ၊ အတြင္းနံရံ၌ တြယ္ကပ္လိုက္သည္။ ထို အခ်ိန္အထိ ၇-၈ ရက္ၾကာသည္။ သေႏၶသည္ ရက္သတၲ ၈ ပါတ္ ဆိုလ်င္ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ အာရံုေၾကာမွလြဲလ်င္ အဂၤါစံုျပီ။ အခ်င္းျဖစ္ျပီ။ ၁၂ ပါတ္ရွိလ်င္ သားအိမ္အျပည့္ျဖစ္လာသည္။ ၁၄ ပါတ္ ရွိလ်င္ က်ား-မ ခြဲလို႔ရျပီ။ ၁၆-၁၈ ပါတ္ရွိပါက ကေလးလႈပ္သည္ကို သတိထားမိလာမည္။ တခါေမြးဖူးသူက ေစာ၍ သတိထားမိသည္။
(4) ကိုယ္ဝန္မဟုတ္ပဲ ရာသီေသြးမဆင္းျခင္း၊ Secondary Amenorrhea
ကိုယ္ဝန္မဟုတ္ဘဲ၊ ေသြးမဆံုးေသးဘဲ၊ ေမြျပီးႏို႔တိုက္ခ်ိန္ မဟုတ္ဘဲ၊ ရာသီေသြးမဆင္းေတာ့ျခင္းသည္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ အလြန္ေလ်ာ့ျခင္း၊ တိုးျခင္းတို႔ေၾကာင့္၄င္း၊ ေဆးဝါးမ်ားေၾကာင့္၄င္း၊ စိတ္ပူပန္မႈေၾကာင့္၄င္း ျဖစ္ေစႏိုင္သည္။ အေၾကာင္းရင္းကို ၾကည့္၍ ကုသေပးရမည္။ Imperforate hymen အပ်ိဳေျမွးသည္ လံုးဝ ပိတ္ေနေသာေၾကာင့္ ရာသီေသြးသည္ အျပင္ မထြက္ႏိုင္ဘဲ၊ သားအိမ္ႏွင့္ ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲတြင္ စုေနသည့္ ေမြးရာပါေရာဂါရွိသည္။ ခြဲစိတ္ျပဳျပင္ေပးရသည္။
ကိုယ္ဝန္ရွိ-မရွိစမ္းသပ္ျခင္း၊ Pregnancy Test
၉၉% မွန္ကန္သည္။ ကိုယ္ဝန္စရွိျပီး ၁ဝ ရက္ၾကာလ်င္ စမ္းရျပီ။ အမ်ိဳးသမီး၏ ဆီးထဲတြင္ (hCG) Human Chorionic Gonadotropin ေခၚ အခ်င္းကထြက္သည့္ ေဟာ္မုန္း ရွိ-မရွိ စမ္းျခင္းျဖစ္သည္။ ျဖစ္ႏိုင္ပါက နံနက္ခင္းသြားသည့္ ဆီးကို စမ္းရမည္။
(5) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ျခင္း Pregnancy
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ျခင္းဆိုသည္ သေႏၶသားတေယာက္၊ သို႔မဟုတ္ တေယာက္မက ရွိလာျခင္းျဖစ္သည္။ ကုိယ္ဝန္တခုကို ပဌမ (၃)လ၊ ဒုတိယ(၃)လ၊ တတိယ(၃)လဟု ပိုင္းျခား ေလ့လာသည္။ ပဌမ (၃)လသည္ ကိုယ္ဝန္ပ်က္ရန္ အျဖစ္ႏိုင္ဆံုး ကာလျဖစ္သည္။ ဒုတိယ(၃)လတြင္ ကေလး၏ ဖြံ႔ထြားမႈမ်ားကို ေကာင္းစြာ ေစာင့္ၾကည့္ႏိုင္ျပီ။ တတိယ (၃)လသည္ ကေလးသည္ ရွင္မလား၊ ေဆးမကူဘဲ ေမြးမည္လား ဆိုသည္ကို အဆံုးအျဖတ္ေပးသည္။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စ လကၡဏာမ်ား Morning sickness
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ၇ဝ-၈၅% ျဖစ္တတ္။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္း၊ ရင္သားနာျခင္း၊ အစာအိမ္ျပႆနာေပးျခင္း၊ အားယုတ္ျခင္း၊ မၾကာ ခဏဆီးသြားျခင္း၊ ေမာပမ္းျခင္း၊ ေသြးအနည္းငယ္ ဆင္းျခင္း၊ ယခင္ကထက္ အားအင္ျပည့္၊ အေလးခ်ိန္ တိုးလာမည္။ အေနအထိုင္ ခက္ခဲလာမည္။ အေရျပားေျပာင္းလဲမႈမ်ားရွိမည္၊ သြင္ျပင္လကၡဏာမ်ား ႏွင့္ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာလည္း ေျပာင္း လာသည္။
Hyperemesis Gravidarum ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္ အလြန္အၾကြံ အန္ျခင္း။ ဆိုးရြားသည္။ ၾကာလ်င္ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလ်ာ့၊ အာဟာရနည္း၊ ဓါတ္ဆား အခ်ိဳးအဆ ေျပာင္းလဲျခင္းတို႔ ျဖစ္လာႏိုင္သည္။ ကိုယ္ဝန္ ၈-၁၂ ပတ္မွာ အျဖစ္မ်ားသည္။ အနားယူခိုင္းပါ။ အစာကို နည္းနည္းႏွင့္ အၾကိမ္ခြဲေပးပါ။ ပရိုတင္းမ်ားမ်ား ေၾကြးသင့္ျပီး၊ အဆီႏွင့္အစပ္ ေလ်ာ့သင့္သည္။ NS/RL သြင္းေပးဘို႔ လိုႏိုင္သည္။ ဂလူးကို႔စ္၊ ဗီတာမင္ ဘီ ၁၊ ဘီ ၆၊ မဂၢနီဆီယမ္ ေပးရမည္။ အအန္သက္သာရန္ Doxylamine 10 mg ႏွင့္ Vitamin B6 10 mg ေရာေပးသင့္သည္။ Promethazine 12.5-25 mg ကို ၄ နာရီျခား၊ Prochlorperazine 25 mg ကို စအိုမွ ၁၂ နာရီျခား ေပးႏိုင္သည္။ Meclizine, Dimenhydrinate, Metoclopramide တို႔ကိုလည္း ေပးႏိုင္သည္။ Corticosteroids (Methylprednisolone 16 mg စားေဆး IV every 8 hours)ကို ေနာက္ဆံုး အျဖစ္ေပးႏိုင္သည္။ ကိုယ္ဝန္ႏုစဥ္ Corticosteroids မေပးသင့္။ ဂ်င္း(ခ်င္း) Ginger capsules of 250 mg taken 4 QID လည္း ေကာင္းသည္။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္ ေျပာင္းလဲမႈမ်ားအား ကုသေပးျခင္း
• ခါးနာျခင္း၊ အေနအထား ေျပာင္းေပးပါ။ ခြါျမင့္ဖိနပ္မစီးရ။ အေလးအပင္မ မရ။ ခါးကုန္း၍မ မရ။ မလုပ္ရ။ ေျခေထာက္အား အျမင့္တြင္တင္၍ နားပါ။ ဒူးေကြး၍ ေဘးတဖက္လွည့္အိပ္ပါ။ ေပါင္ျခားထဲ တခုခုခံထားပါ။ ခါးကိုအပူ-အေအး တင္ေပးပါ။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။
• အသက္ရွဴခက္ခဲျခင္း၊ ခါးမတ္မတ္ ထိုင္ပါ။ အိပ္လ်င္ခပ္မတ္မတ္ အိပ္ပါ။ အသက္ရွဴေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။
• ဝမ္းခ်ဳပ္ျခင္း၊ ေရ-အရည္မ်ားမ်ားေသာက္ပါ။ အသီးအႏွံမ်ားမ်ားစားပါ။ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။ လမ္းေလ်ာက္ပါ။
• ၾကြက္သားနာျခင္း၊ (ကယ္လ္စီယန္) ေဆးစားပါ။ လႈပ္ရွားလ်င္ သက္သက္သာသာလုပ္ပါ။
• အအိပ္ပ်က္ျခင္း၊ မအိပ္မီ ေရေႏြးျဖင့္ေရခ်ိဳးပါ။ နားနားေနေနေနထိုင္ပါ။
• အစာမေၾကျဖစ္ျခင္း၊ တေန႔ ၅-၆ ၾကိမ္ အစာနည္းနည္းခ်င္း စားပါ။ ေလထတတ္သည့္အစားေရွာင္ပါ။ ဆိုဒါ-အင္တီအက္စစ္ေဆး မစားရ။ အစားစားစဥ္ ခပ္မတ္မတ္ထိုင္စားပါ။ စားျပီးျပီးခ်င္း မအိပ္ရ။ အစားစားျပီး ၂ နာရီ အတြင္း ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္ရ။
• ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္း၊ အိပ္ရာထ ထခ်င္း ဘီစကစ္။ ေပါင္မံု႔ကင္စားပါ။ အိပ္ရာထလ်င္ ခ်က္ခ်င္း အိပ္ရာကမဆင္းရ။ မၾကိဳက္သည့္ အနံ႔အသက္ ေရွာင္ပါ။ အန္တာမ်ားက ဆရာဝန္ျပပါ။
• Varicose veins ေသြးျပန္ေၾကာထံုးျခင္း၊ ေျခေထာက္ျမွင့္ထားပါ။ လွည္းေနပါ။ အၾကာၾကီးမရပ္-မသြားရ။ ေျခအိပ္-ဖိနပ္ အၾကပ္ မစီးရ။ အထူးလုပ္သားသည့္ ေျခအိပ္သံုးပါ။ အျမဲထိုင္မေနရ။
• ေဖါေရာင္ျခင္း၊ ေျခေထာက္ ျမွင့္ထားပါ။ ဘယ္ဘက္ေစာင္း အိပ္ပါ။ ဆားေလ်ာ့စားပါ။
• ရင္သား ၾကီးထြားလာမည္၊ နာမည္၊ တင္းမည္။ Nipple ထိပ္ဖ်ားအေရာင္ ရင့္လာမည္။ ထိပ္ဖ်ားဝင္ေနပါက ဆြဲထုတ္ေပးပါ။ ေရခ်ိဳးစဥ္ ႏို႔ထိပ္ဝကို သန္႔ရွင္းေပးပါ။ Areola ေခၚ ႏို႔သီးေဘးမွ အေရာင္ညိဳအဝိုင္းတြင္ ဘဲ-ငန္း အေရျပားလို အသီးလံုးေလးမ်ား ေပၚလာမည္။ ရင္သားတြင္ အလံုး-အၾကိတ္ ရွိ-မရွိ စစ္ေဆးပါ။
(6) ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း၊ Antenatal Care (ANC) Prenatal care
မိခင္ေလာင္းတိုင္းအား သာမန္အားျဖင့္ ရက္သတၲ ၄ ပါတ္မွ ၂၈ ပါတ္ အတြင္း တလတၾကိမ္။ ၂၈ ပါတ္ မွ ၃၆ ပါတ္ အတြင္း တလ ၂ ၾကိမ္၊ ၃၆ ပါတ္ မွ ေမြးသည္အထိ တပါတ္တၾကိမ္၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္း ANC လုပ္ေပး ရမည္။ ကိုယ္ဝန္ႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အသိပညာေပးရမည္။ Body weight အေလးခ်ိန္၊ Blood preassure ေသြးဖိအား တိုင္းပါ။ ကေလးအေနအထားႏွင့္ ၾကီးထြားမႈမ်ား မွတ္တမ္းတင္ပါ။ ကေလးႏွလံုးခုန္သံ။ Fetal Heart Sound (FHS) နားေထာင္ပါ။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ အားေဆးမ်ားေပးပါ။
ANC မွတ္တမ္းတင္ျခင္း။ ကိုယ္ဝန္ရွိဘူးသမွ် အေရအတြက္ကို G ဟု၄င္း၊ အရွင္ေမြးသမွ်ကို P ဟု၄င္း ေရးမွတ္ရသည္။ Primigravida သားဦး ကိုယ္ဝန္ကုိ G 1 ဟု မွတ္ျပီး၊ ေနာက္ကုိယ္ဝန္တိုင္းကို G 1, G 2 စသည္ ေခၚသြားသည္။ တခါမွ မေမြးဖူးလ်င္ P 0 ဟုမွတ္ပါ။ ကိုယ္ဝန္ရွိတိုင္း ကေလးအေကာင္း ေမြးခ်င္မွေမြးမည္။ ပ်က္တတ္သည္။ ကိုယ္ဝန္ ပ်က္သည့္ အေရအတြက္ကို P ၏ ေနာက္က အေပါင္းလကၡဏာျဖင့္ေရးသည္။ ဥပမာ G 3, P 1+1 ဆိုသည္မွာ တတိယ ကိုယ္ဝန္ ရွိျပီး၊ ၁ ခါ အေကာင္းေမြး၍ ၁ ခါ ကိုယ္ဝန္ပ်က္ဘူး။
ေနာက္ဆံုးရာသီေပၚခဲ့သည့္ေန႔ Last Menstrual Period (LMP) ေနာက္ဆံုး ေသြးဆင္းေသာလတြင္ ပဌမဆံုး စလာသည့္ ေန႔ကိုယူပါ။ ေမြးဖြားမည့္ရက္ Expected Due Date (EDD) တြက္ပါ။ LMP ထဲသို႔ ၉ လႏွင့္ ၇ ရက္ ေပါင္းထည့္ပါက EDD ရသည္။ အမွန္မွာ EDD ၏ ေရွ႕-ေနာက္ ၂ ပါတ္အတြင္း ေမြးႏိုင္သည္။ သာမန္အားျဖင့္ ေနာက္ဆံုး ရာသီေပၚအျပီး ရက္ေပါင္း ၂၈ဝ သို႔မဟုတ္ ရက္သတၲပါတ္ ၄ဝ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ (၃၇-၄၂) ပါတ္လည္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ မွတ္တမ္း ေရးမွတ္ရာတြင္ ၁ ပါတ္ = ၇ ရက္၊ တလ = ၄ ပါတ္၊ တလ = ၃ဝ ရက္၊ ျဖင့္သာတြက္ယူပါ။
ဓါတ္ခြဲစမ္းသပ္ျခင္းမ်ား ေအာက္ပါတို႔ကို ကုိယ္ဝန္ေဆာင္အားလံုး စစ္ေဆးရမည္။
• ေသြးအုပ္စု။ (A, B, AB, or O)
• (အာရ္အိခ်္-ဖက္တာ) Rh factor
• ေသြးထဲရွိ (ဟီမိုဂလိုဗင္) Hemoglobin (Hb)
• (ဟက္ပတိုက္တစ္-ဘီ) Hepatitis B virus
• ဆီးထဲရွိ သၾကားဓါတ္ႏွင့္ ပရိုတင္းဓါတ္၊ Urine Sugar and Albumin
• လိင္မွတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါမ်ား (STDs)
• Ultrasound (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္ျခင္း၊
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္ ေပးရမည့္ ေဆးမ်ား
Anti Tetanus Toxoid (ATT) တလျခားျပီး၊ မေမြးမီ ၂ ခါထိုးျပီး ျဖစ္ေစရမည္။ Iron သံဓါတ္၊ Folic acid ေဖါလစ္-အက္စစ္၊ ဗီတာမင္ဘီအုပ္စု၊ ဗီတာမင္ဘီ (၁၂) အပါအဝင္ Calcium ကယ္လ္စီယန္ တို႔ကို ေပးရမည္။
(7) ဗိုက္စမ္းျခင္း၊ Abdominal examination
ပဌမဆင့္
သားအိမ္၏အျမင့္ကို စမ္းျခင္း၊ လူနာ၏ ညာဖက္ကေနပါ။ ဝဲဖက္ လက္ဝါးေစာင္းျဖင့္ ကိုယ္ဝန္၏ အျမင့္ဆံုးကို ရွာ၍ ကိုယ္ဝန္သည္ မည္မွ်ၾကာသနည္းကို ခန္႔မွန္းရသည္။ ယင္းေနရာ၌ ကေလး၏ မည္သည့္ အစိတ္အပိုင္း ရွိေနသနည္း။ ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ လံုးဝန္း၍ မာျပီး၊ တင္ပဆံုသည္ ေခါင္းေလာက္မမာ၊ ေခါင္းေလာက္ မလံုးဝန္းေျခ။ ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ ေဇာက္ထိုး သို႔မဟုတ္ မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုးတြင္ ရွိေနသည္က အမ်ားဆံုးျဖစ္သည္။ Breech ေျခကဖြါးမည့္ ကေလးဆိုလ်င္ ကေလး၏တင္ပါးက မိခင္၏ ဆီးစပ္ေနရာမွာ ရွိမည္။
• ဆီးစပ္ရိုးအထက္ ကိုယ္ဝန္စျပီး စမ္းရခ်ိန္သည္ ၁၂ ပါတ္ ၃ လ။ ကုိယ္ဝန္ ၃ လထက္ေစာလ်င္ ဗိုက္ကေန စမ္းမရ။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲ လက္တဖက္ထည့္လ်က္ တဖက္က ဗိုက္မွ စမ္းရသည္။
• ခ်က္၏ ေအာက္ ၂ဝ ပါတ္၊
• ခ်က္၏အထက္ ၂၂ ပါတ္၊
• အျမင့္ဆံုးသည္ ၃၈ ပါတ္၊ အျမင့္ဆံုး (ရင္ေခါင္းဆိုက္ခ်ိန္) သို႔မဟုတ္ နံရိုးေအာက္ဆံုးႏွင့္ ထိခ်ိန္၊
• ၄ဝ ပါတ္ ေမြးခါနီးလ်င္ ကေလး ဦးေခါင္းအရိုးကြင္းထဲ ဝင္သြား၍ အနည္းငယ္ ေအာက္က်လာသည္။
ဒုတိယဆင့္
သားအိမ္ထိပ္မွာ လက္တဖက္တင္ထားလ်က္၊ က်န္လက္တဖက္၏ လက္မႏွင့္က်န္လက္ေခ်ာင္းတို႔ျဖင့္ ဆီးစပ္ေနရာကို စမ္းပါ။ ဦးေခါင္း သို႔မဟုတ္ တင္ပဆံုတခုခု စမ္း၍ရမည္။ ၄င္းအစိတ္အပိုင္းအား ေဘးတဖက္တခ်က္သို႔ လႈပ္ၾကည့္ပါ။ ေမြးကာနီး၌ ကေလး၏ဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏အရိုးကြင္းထဲ ဝင္လာျပီဆိုလ်င္ ေဘးတိုက္ ေရြ႕ၾကည့္ပါက မရေတာ့။
တတိယဆင့္
ကုိယ္ဝန္၏ ေဘးတဖက္တခ်က္အား ညင္သာေသာ ဖိအားသံုး၍ မိမိ၏ လက္ဝါးႏွစ္ဖက္ျဖင့္ စမ္းရသည္။ ကေလး၏ ေက်ာရိုးဖက္ႏွင့္ ေရွ႕ဖက္တို႔အားရွာရသည္။ ေက်ာရိုးသည္ မာေၾကာသည္။ ေရွ႕ဖက္မွာ ကေလး၏ လက္၊ ေျခမ်ားရွိသည္။ ကေလးအမႊာျဖစ္ပါက ေခါင္း ၂ လံုး ရွာ၍ ရမည္။ ကေလးကန္႔လန္႔ျဖစ္ေနလ်င္ သိသာမည္။
ကိုယ္ေရာင္ျခင္း။ တဆက္တည္း ေျခသလံုးရွိ အရိုးေပၚက အေရျပားကို လက္ေခ်ာင္း တေခ်ာင္းျဖင့္ ခဏဖိထားျပီး၊ ခြက္ဝင္သြားျခင္း ရွိ-မရွိစမ္းပါ။ ခြက္ဝင္လ်င္ ေရာင္ေနသည္။
Fetal Heart Sound (FHS) ကေလး၏ ႏွလံုးခုန္သံအား နားေထာင္ျခင္း
ကိုယ္ဝန္ ၂၂ ရက္ကစ၍ ကေလးႏွလံုးစခုန္သည္။ ၉-၁ဝ ပါတ္ဆိုလ်င္ နားေထာင္ႏိုင္သည္။ မိခင္၏ႏွလံုးခုန္သံသည္ တမိနစ္လ်င္ ၁ဝဝ ထက္မပို။ ကေလးသည္ ၁၂ဝ-၁၆ဝ ခုန္မည္။ ကေလး၏ ခါးရိုးဖက္က ပိုၾကားရမည္။ နားၾကပ္ျဖင့္ ျဖစ္ေစ၊ Fetal Doppler ကရိယာျဖင့္ အေကာင္းဆံုး ၾကားရမည္။
ဗိုက္ထဲရွိကေလး၏ ႏွလံုးခုန္သံ FHS
ရက္သတၲပါတ္ ၂ မွ ၄ဝ အထိ
တမိနစ္လ်င္ ၁၂ဝ-၁၆ဝ
ဘာ့ေၾကာင့္ အေလးခ်ိန္ တိုးလာသသနည္း
• မိခင္၏အာဟာရမ်ား = ၇ ေပါင္
• တိုးလာေသာအေရ၏အေလးခ်ိန္ = ၄ ေပါင္
• တိုးလာေသာေသြး၏အေလးခ်ိန္ = ၄ ေပါင္
• တိုးလာေသာႏို႔ = ၂ ေပါင္
• ၾကီးလာေသာသားအိမ္ = ၂ ေပါင္
• ကေလး၏အေလးခ်ိန္ = ၇႕၅ ေပါင္
• ေရျမြာေရ = ၂ ေပါင္
• အခ်င္း၏အေလးခ်ိန္ = ၁႕၅ ေပါင္
• စုစုေပါင္း တိုးသည့္အေလးခ်ိန္ = ၃ဝ ေပါင္
(8) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအား စစ္ေဆးျခင္း၊ Vaginal examination
အျပင္မွစစ္ေဆးျခင္း အျပင္မွ အေရာင္အဆင္း၊ ယားယံျခင္းလကၡဏာ၊ အလံုး-အၾကိတ္၊ တခုခုဆင္းျခင္း၊ ေမြးေရာပါေရာဂါ ရွိမ-ရွိ ၾကည့္ပါ။
ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲ လက္ထည့္၍ စမ္းျခင္း
ကုိယ္ဝန္မဟုတ္သူမ်ားအား စမ္းျခင္း စမ္းသပ္သူ၏ လက္ ၁ ေခ်ာင္းကို ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲထည့္သြင္းလ်က္ တျခားလက္တဖက္က ဝမ္းဗိုက္၏ ေအာက္ပိုင္းအား ဖိထားကာစမ္းရသည္။ သားအိမ္၊ သားအိမ္ျပြန္၊ မ်ိဳးဥအိမ္ စသည္တို႔အား လက္ ၂ ဖက္ျဖင့္ ဖိ၍စမ္းရသည္။ ကိုယ္ဝန္ ၃ လေအာက္ အား ဤနည္းျဖင့္ စမ္းႏိုင္သည္။ သားအိမ္အဝ ႏွင့္ အဝ၏ ေဘးေနရာမ်ား စမ္းလ်င္ နာ-မနာ စစ္ေဆးပါ။ ပိုးဝင္ေနက နာမည္။
ကုိယ္ဝန္ေဆာင္အား စမ္းျခင္း။ စမ္းသပ္သူ၏ လက္ ၁ ေခ်ာင္း သို႔မဟုတ္ ကေလးထြက္ခါနီးလ်င္ လက္ ၂ ေခ်ာင္းျဖင့္ စမ္းပါ။
(၁) သားအိမ္သည္ ေရွ႕က ဆီးအိမ္အေပၚကိုင္းေနျခင္း Antiverted Uterus (AV) သို႔မဟုတ္ ေနာက္ဖက္သို႔ ကိုင္းေနျခင္း Retroverted uterus (RV) တမ်ိဳးမ်ိဳးရွိမည္။ ပံုမွန္သာျဖစ္သည္။
(၂) သားအိမ္အဝ၏ အက်ယ္အားစမ္းသည္။ ေမြးဖြားျခင္း ဒုတိယဆင့္တြင္ ဝ စင္တီမီတာမွ ၁ဝ စင္တီမီတာအထိက်ယ္ လာမွ ေမြးမည္။ လက္ေခ်ာင္း ၁ ေခ်ာင္းက်ယ္သည္ကို 1/5 (1F) ဟု ေခၚသည္။ 2/5, 3/5, 4/5 ေနာက္ဆံုး Os Full
(၃) သားအိမ္လည္ပင္း မည္မွ်ရွည္သနည္းကို စမ္းရသည္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ ၃-၄ စင္တီမီတာရွည္သည္။ ေမြးခါနီးေလ တိုေလ ျဖစ္သည္။ တျဖည္းျဖည္း ပါးလာ-တိုလာသည္။ သားအိမ္အဝအထက္ ကေလး၏ဦးေခါင္းကိုထိရန္ မည္မွ် ေဝးသနည္းကို ၾကည့္ရသည္။ သားအိမ္အဝ၏ အမာ-အေျပာ့ စမ္းသည္။ ေမြးခါနီးလ်င္ ေျပာ့လာရမည္။
(၄) ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ မိခင္အရိုးကြင္းရွိ အက်ဥ္းဆံုးေနရာျဖစ္ေသာ (အစ္ခ်ီရယ္-စပိုင္း) ႏွစ္ခု၏ အထက္-ေအာက္ မည္သည့္ေနရာတြင္ ရွိေနသနည္း။ ၄င္း၏ေအာက္ ေရာက္လာလ်င္ ကေလးကို ေမြးလမ္းေၾကာင္းက ေမြးႏိုင္သည္။ အေတြ႔အၾကံဳရွိမွ စမ္းတတ္မည္။
(၅) သားအိမ္ က်ယ္လာပါက ကေလး၏ဦးေခါင္းကို စမ္း၍ရမည္။ ဦးေခါင္းေပၚတြင္ ေရျမြာအိတ္ (မေပါက္ေသးပါက) ဖံုးေနမည္။ ညွစ္လိုက္လ်င္ စူလာမည္။ ကေလး၏ ဦးေခါင္းမဟုတ္ပါက တင္ပါးဆံုကို စမ္း၍ရမည္။ သို႔မဟုတ္ပါက အခ်င္းကို စမ္းေတြ႔ရမည္။
ေမြးလမ္းေၾကာင္းအား Speculum ကရိယာျဖင့္ စစ္ေဆးျခင္း
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္တိုင္းအား စမ္းရန္မလို။ Speculum ကရိယာ ထည့္၍ ေမြးလမ္းေၾကာင္းႏွင့္ သားအိမ္ဝထိပ္ အေရာင္၊ တခုခုဆင္းျခင္း ရွိ-မရွိ၊ အနာ-အလံုး-အၾကိတ္ရွိ-မရွိ၊ နာက်င္ျခင္း ရွိ-မရွိ၊ သားအိမ္ထိပ္ဝ ပြင့္ေနျခင္း ရွိ-မရွိ ၾကည့္ပါ။
(9) ကေလး၏ အေနအထားမ်ား၊ Position and Presentation of the Fetus
ကေလး၏ အေနအထားမ်ားဆိုသည္ကို ၂ မ်ိဳး ၾကည့္ရမည္။ ေဒါင္လိုက္လား၊ ကန္႔လန္႔လာ။ ေဒါင္လိုက္ဆိုလ်င္လည္း မိခင္၏ဆီးစပ္ေနရာတြင္ Cephalic ေခါင္းလား၊ Breech တင္ပဆံုလား။ ေခါင္းဆိုျပန္လ်င္လည္း ကေလး၏ေနာက္ေစ့က ေရွ႕မွာလား၊ ေနာက္မွာလား။
ပံုမွန္အေနအထား။ ကိုယ္ဝန္ ၉၉႕၅% တြင္ ကေလးေဒါင္လိုက္၊ ေဇာက္ထိုးေနမည္။ ထို႔ျပင္ ကေလး၏ေနာက္ေစ့က ေရွ႕၊ မ်က္ႏွာက ေနာက္ရွိသည္။ ဦးေခါင္းကို ရင္ဘတ္ထိ ေအာင္ေကြးထားမည္။ ေျခ-လက္မ်ားက ရင္ဘတ္ေရွ႕႔ေကြးေနသည္။ ဦးေခါင္း ႏွင့္ ကိုယ္သည္ တဖက္ဖက္ အနည္းငယ္ လွည့္ေနမည္။
ပံုမွန္မဟုတ္လ်င္ ကေလး၏ ဦးေခါင္းက အထက္၊ သို႔မဟုတ္ ကေလးကန္႔လန္႔၊ တမ်ိဳးမ်ိဳးျဖစ္တတ္သည္။ ဦးေခါင္းက ေအာက္ရွိေသာ္လည္း မ်က္ႏွာက ေရွ႕လွည့္ျဖစ္ႏိုင္သည္။ မ်က္ႏွာ၊ ပခံုး၊ တင္ပဆံု၊ လက္ေမာင္း စသည္တို႔သည္ ေမြးလမ္း ဆီသို႔ ျပဳေနတတ္သည္။ ဦးေခါင္း ငိုက္မေနပါက ေမြးလမ္းပို၍က်ယ္က်ယ္လိုအပ္သျဖင့္ အလြယ္ႏွင့္ေမြးမရႏိုင္။
Sinciput = ေလး၏နဖူးထိပ္ Occiput = ကေလး၏ေနာက္ေစ့
အေကာင္းဆံုး ကေလးအေနအထား
ကေလးဦးေခါင္းသည္ ေကာင္းေကာင္း ေကြးေနျခင္းေၾကာင့္ လံုးပါတ္ အက်ဥ္းဆံုး အေနအထားကိုရေစသည္။ ကေလး၏ ဦးေခါင္းက ေအာက္စိုက္ေနျပီး၊ ကေလး၏မ်က္ႏွာက မိခင္၏ ေနာက္ဖက္ ႏွင့္ ဘယ္ဘက္ သို႔မဟုတ္ ညာဖက္သို႔ မ်က္ႏွာမူ ေနသည္။ ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ ငံု႔ထားျပီး၊ ေမးေစ့က ရင္ဘတ္ႏွင့္ ထိေနသည္။ ေခါင္းမငံု႔ဘဲ ေနာက္ေစ့ Occiput ႏွင့္ နဖူး Sinciput တို႔က ေရျပင္ညီတန္းေနလ်င္ ပို၍က်ယ္ မည္။ ေမြးလမ္းႏွင့္ မဆန္႔ျဖစ္မည္။
ကေလးအေနအထား အမ်ိုးမ်ိဳး
ပံုမွန္ (ေခါင္းေအာက္၊ မ်က္ႏွာေနာက္)။ ပံုမွန္မဟုတ္ေသာ တင္ပဆံုျပဳျခင္း၊ မ်က္ႏွာျပဳျခင္း၊ ပခံုးျပဳျခင္း၊
(LOA) Left Occipito Anteria (ေနာက္ေစ့–ဘယ္ဖက္-ေရွ႕ပိုင္း ျပဳေနျခင္း) (ပံုမွန္)
(ROA) Right Occipito Anteria (ေနာက္ေစ့–ညာဖက္-ေရွ႕ပိုင္း ျပဳေနျခင္း) (ပံုမွန္)
(LOP) Left Occipito Posteria (ေနာက္ေစ့–ဘယ္ဖက္-ေနာက္ပိုင္း ျပဳေနျခင္း) (ပံုမွန္)
(ROP) Right Occipito Posteria (ေနာက္ေစ့–ညာဖက္-ေနာက္ပိုင္း ျပဳေနျခင္း) (ပံုမွန္)
(LOT) Left Occipito Transverse (ေနာက္ေစ့–ဘယ္ဖက္-ေဘးတိုက္ ျပဳေနျခင္း)
(ROT) Right Occipito Transverse (ေနာက္ေစ့–ညာဖက္-ေဘးတိုက္ ျပဳေနျခင္း)
Brow position မ်က္ခုန္းျပဳအေနအထား Face position မ်က္ႏွာျပဳအေနအထား Transverse position ကန္႔လန္႔အေနအထား
Face presentation မ်က္ႏွာျပဳသည့္အေနအထား (ဘာဖက္-ဘယ္ဘက္)
အေမြးသင္ျခင္း False labor pain သားဦးမိခင္မ်ားသည္ အမွန္တကယ္မေမြးမီ ေမြးခ်င္သလို ဗိုက္နာတတ္သည္။
Early rupture of membranes အခ်ိန္ေစာ၍ ေရျမြာေပါက္ျခင္း၊ ၁ဝ%ေသာ ေမြးလူနာမ်ားတြင္ ျဖစ္တတ္သည္။ ေရျမြာရည္မ်ားဆင္းလာမည္။ တစိမ့္စိမ့္ ဆင္းႏိုင္သည္။ အမ်ားအျပား ဆင္းႏိုင္သည္။ ပန္းထြက္သလိုလည္း ထြက္ႏိုင္သည္။ ေရျမြာေပါက္ျပီး ေတာ္ေတာ္ႏွင့္ မေမြးပါက ေရာဂါပိုးဝင္မည္။ ပဋိဇီဝေဆးေပးရမည္။
(10) Three Stages of Labor ေမြးဖြားပံုအဆင့္ (၃ ဆင့္)
First Stage ပဌမအဆင့္
ဗိုက္စတင္နာသည္မွ သားအိမ္အဝ လံုးဝက်ယ္သည္အထိ။ Os full = ၁ဝ စင္တီမီတာ။ ဗိုက္သည္ စနာလ်င္ နာလိုက္ ရပ္လိုက္ျဖစ္သည္။ ထို႔ေနာက္ တိုး၍တိုး၍ နာလာမည္။ နာခ်ိန္ၾကာ၍ နားခ်ိန္တိုလာမည္။ အနာလည္း ပိုနာလာရမည္။ ဝမ္းျခဴေပးပါ။ သားအိမ္ႏႈတ္ခမ္းသည္ ေျပာ့လာမည္၊ ပါးလာမည္။ ႏႈတ္ခမ္းသည္ တိုလာမည္၊ အဝက်ယ္လာ မည္။ ဦးေခါင္း ေအာက္ဆင္းလာမည္။ မိခင္က ညွစ္ခ်င္လာမည္။ သားဦးမွာ ၁၂-၁၆ နာရီ၊ ေနာက္ကေလးဆိုလ်င္ ၆-၈ နာရီ ၾကာ တတ္သည္။ ကေလးေခါင္းက အစာေဟာင္းအိမ္ကို ဖိတိုးေသာေၾကာင့္ ဝမ္းသြားခ်င္စိတ္ ျဖစ္လာမည္။ ေရျမြာေပါက္မည္။ Show ရွိဳး ေခၚ အက်ိအခြ်ဲ ႏွင့္ ေသြးေရာ၍ဆင္းမည္။ လိုအပ္လ်င္ ဆီးျခဴေပးပါ။
Second Stage ဒုတိယအဆင့္
သားအိမ္အဝ အျပည့္က်ယ္လာျပီးေနာက္ ကေလးေမြးျပီးသည္အထိ။ မိခင္က ညွစ္ခ်င္လာမွသာ ဒုတိယအဆင့္ကို စႏိုင္သည္။ သားအိမ္ ၾကြက္သားမ်ားက ညွစ္ျခင္းေၾကာင့္္ ကေလးသည္ ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲ ဆင္းလာသည္။ ေခါင္းသည္ ေမးႏွင့္ရင္ဘတ္ ထိေနေအာင္ငိုက္လာ မည္။ တဖက္ဖက္ ေစာင္းေနခဲ့ရာမွ တည့္လာမည္။ ေမြးကာနီး ေရမႊာ ေပါက္မည္။ ေရျမြာမေပါက္ေသးဘဲ၊ ကေလးေခါင္းထြက္မွ ေပါက္တတ္ သည္လည္း ရွိသည္။ ေရျမြာရည္ကို စစ္ပါ။ ဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏ ေမြးလမ္းအေပါက္မွ စထြက္ျပဴလာသည္ကို Crowning သရဖူေဆာင္း သည္ဟု ေခၚသည္။ ေမြးလမ္းအဝအနီး ေရေႏြးဝတ္ျဖင့္ ကပ္ေပးပါ။ ဝမ္းထြက္လာလ်င္ သန္႔ရွင္းေပးပါ။
မိခင္ကို အားေပးပါ။ ဗိုက္မနာခ်ိန္မွာ ေရ-အရည္ အေသာက္ခိုင္းပါ။ အသက္ေကာင္းေကာင္း ရွဴရန္ေျပာပါ။ ေခါင္းျပဳလာလ်င္ သားဖြါးဆရာမ ၏လက္က ထြက္လာေနသည့္ ကေလး၏ဦးေခါင္းထိပ္ကို ေအာက္ဖက္ ဆီသို႔ ဖိေပးျပီး၊ ေနာက္တဖက္က မိခင္၏ေမြးလမ္းအဝ ေအာက္ပိုင္း ေနရာကို ကေလး ဦးေခါင္းအား ေနာက္-အထက္ဆီသို႔ တြန္းတင္ေပးရ မည္။ ေခါင္းစြပ္ ခြ်တ္ေပးသလို ျဖစ္ေစရမည္။ ကေလးဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏ ေမြးလမ္းအဝမွ ေရျပင္ညီ တန္းတန္း ထြက္လာသည္မဟုတ္။ ေအာက္ဆီသို႔ ဦးတည္ျပီး ေမြးလာသည္။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းမွ ထြက္လ်င္ ထြက္ခ်င္း ကေလးဦးေခါင္းသည္ အေပၚသို႔ ေကာ့္တက္လာမည္။
ကေလး၏ ႏွာေခါင္းႏွင့္ ပါးစပ္တို႔ကို သန္႔ရွင္းေပးပါ။ ခ်က္ၾကိဳးက လည္ပင္းမွ ပတ္ေန-မေန စစ္ပါ။ ပတ္ေနလ်င္ ျဖည္ေပးပါ။ ကေလး၏ မ်က္ႏွာသည္ တဖက္ဖက္သို႔ လည္လာသျဖင့္ မိခင္၏ေပါင္ တဖက္သို႔ မ်က္ႏွာမူလာမည္။ ေခါင္းထြက္ျပီးလ်င္ ကေလး၏ပခံုးတို႔သည္ အထက္-ေအာက္ အေနအထားအျဖစ္ ျပင္လာမည္။ ေရွ႕ပခံုးက စေမြးမည္။ မိခင္က ေနာက္တၾကိမ္ ညွစ္သည္ႏွင့္ ကေလး၏ေခါင္းအား ေအာက္ ဖက္ဆီသို႔ အနည္းငယ္ ဆြဲယူေပးပါ။ ျပီးလ်င္ ေနာက္ပခံုး ေမြးရန္ ကေလးအား အထက္ဆီသို႔ ပင့္တင္ေပးရမည္။ ကိုယ္ပိုင္းႏွင့္ ေျခေထာက္မ်ား ေမြးလာမည္။
ကေလး ေခါင္းစ-ေျခဆံုး၊ ေျခစ-ေခါင္းဆံုး၊ ထြက္ျပီးျပီးခ်င္း ခ်က္ၾကိဳးကို (စပန္႔ခ်္-ေဖါ့ဆက္ပ္) ၂ ေခ်ာင္းျဖင့္ 3 cm ျခာ၍ညွပ္ပါ။ ကေလးဖက္တြင္ ခ်က္ၾကိဳးကို ရွည္ႏိုင္သမွ် ရွည္ပါေစ။ (ေဖါ့ဆက္ပ္) ၂ ေခ်ာင္းအၾကားမွာ ကပ္ေၾကးျဖင့္ျဖတ္ပါ။ ကေလးေျခေထာက္ႏွစ္ေခ်ာင္းပူးလ်က္ ဆရာမ၏ လက္တဖက္တည္းျဖင့္ ကေလးကို ေဇာက္ထိုး ေျမွာက္၍ ကိုင္ပါ။ မငိုေသးလ်င္ ေက်ာကို ပုတ္ေပးပါ။ ကေလးငိုလာမွ ခ်က္ၾကိဳးျဖတ္က ပိုေကာင္းသည္။
သားဦးမိခင္သည္ ၄၅ မိနစ္မွ ၁ နာရီ ၾကာတတ္ျပီး၊ ေမြးဖူးသည့္ မိခင္ မ်ားသည္ ၁၅-၃ဝ မိနစ္ ၾကာတတ္သည္။ ကေလး ေကာင္းေနပါက ထိုထက္မက ၾကာလည္း ကိစၥမရွိပါ။ ႏွလံုးခုန္သံ ေကာင္းျခင္း၊ ေရျမြာရည္ ေကာင္းျခင္းတို႔ျဖင့္ ခန္႔မွန္းရသည္။
Third Stage တတိယအဆင့္
ကေလးထြက္ျပီးေနာက္ အခ်င္းအား ထုတ္ေပးျခင္းအဆင့္။ သားဦးႏွင့္ ေမြးဖူးသူမ်ားအၾကား အခ်ိန္ကြာျခားျခင္း မရွိ။ ၅-၃ဝ မိနစ္အထိ ၾကာ ႏိုင္သည္။ ၾကာေလေလ ေသြးထြက္မ်ားေလေလ ျဖစ္သည္။ အခ်င္းခ် ေပးေနစဥ္ အကူတေယာက္က လက္တဖက္ျဖင့္ မိခင္၏ ဝမ္းဗိုက္ ေအာက္နား ဆီးစပ္မွ ထိန္းထားလ်က္ က်န္လက္တဖက္က သားအိမ္၏ ထိပ္အား ေအာက္ဆီသို႔ ပြတ္ေျခေပးပါ။ ခ်က္ၾကိဳးကို ခပ္တင္းတင္း ဆြဲထားေနပါ။ အားသံုးျပီး မဆြဲရ။ လိုအပ္လ်င္ လက္ထည့္၍ ဆြဲထုတ္ရ တတ္သည္။ Manual removal of placenta ေခၚသည္။ ေမြးျပီးလ်င္ ၁ မိနစ္အတြင္း Oxytocin 10 units IM ေပးပါ။
(11) အခ်င္း၊ ခ်က္ၾကိဳး၊ Placenta and Umbilical cord
Placenta အခ်င္း၊
ကေလးႏွင့္ ခ်က္ၾကိဳးကတဆင့္ သားအိမ္သို႔ဆက္ေနေသာ ၾကီးမားသည့္ အဂၤါျဖစ္သည္။ ၉ လကၼက်ယ္၍ ၁ လကၼထူကာ၊ ၁ ေပါင္ေလးသည္။ ေခ်ာေမြ႔ျပီး ျပာသည့္ မ်က္ႏွာျပင္က ကေလးဘက္တြင္ရွိျပီး။ ၾကမ္းျပီး နီသည့္ မ်က္ႏွာျပင္က သားအိမ္ဘက္ရွိသည္။ အခ်င္းအိပ္သည္ ပါးလႊာ ေသာ္လည္း ေတာင့္တင္းျပီး၊ ထုတ္ခ်င္းေပါက္ျမင္ႏိုင္သည္။ အတြင္းလႊာ၊ အျပင္လႊာရွိသည္။ အရည္သည္ ၾကည္လင္ျပီး၊ ေရသာသာ အေရာင္ရွိ သည္။
Umbilical cord ခ်က္ၾကိဳး
ေမြးဖြားခ်ိန္၌ ခ်က္ၾကိဳးသည္ ၂ ေပခန္႔ရွိသည္။ ၂၅% သည္ ၁-၂ ပါတ္ ပတ္ေနႏိုင္သည္။ အသာအယာႏွင့္ ျမန္ျမန္ ေလ်ာ့-ေျဖေပးပါ။ မရပါက (စပန္႔ခ်္-ေဖါ့ဆက္ပ္) ႏွစ္ခုကို 3 cm ျခား ညွပ္ျပီး၊ ခ်က္ၾကိဳးကို ျဖတ္ပါ။ ျဖတ္သည္ႏွင့္ ကေလးအတြက္ ေအာက္စီဂ်င္ မရေတာ့။ ထိုသို႔ ျဖစ္လ်င္ ေမြးျပီးျပီးခ်င္း အသက္ရွဴကူေပးျခင္းလုပ္ေပးရမည္။ ကေလးငိုမွသာ ခ်က္ၾကိဳးျဖတ္တာ ေကာင္းသည္။
Umbilical cord ခ်က္ၾကိဳး
ေမြးဖြားခ်ိန္၌ ခ်က္ၾကိဳးသည္ ၂ ေပခန္႔ရွိသည္။ ၂၅% သည္ ၁-၂ ပါတ္ ပတ္ေနႏိုင္သည္။ အသာအယာႏွင့္ ျမန္ျမန္ ေလ်ာ့-ေျဖေပးပါ။ မရပါက (စပန္႔ခ်္-ေဖါ့ဆက္ပ္) ႏွစ္ခုကို 3 cm ျခား ညွပ္ျပီး၊ ခ်က္ၾကိဳးကို ျဖတ္ပါ။ ျဖတ္သည္ႏွင့္ ကေလးအတြက္ ေအာက္စီဂ်င္ မရေတာ့။ ထိုသို႔ ျဖစ္လ်င္ ေမြးျပီးျပီးခ်င္း အသက္ရွဴကူေပးျခင္းလုပ္ေပးရမည္။ ကေလးငိုမွသာ ခ်က္ၾကိဳးျဖတ္တာ ေကာင္းသည္။
ခ်က္ၾကိဳးတြင္ ေသြးလႊတ္ေၾကာ ၂ ခုႏွင့္ ေသြးျပန္ေၾကာ ၁ ခုတို႔ ပါဝင္ သည္။ ၄င္းေသြးေၾကာမ်ားမွတဆင့္ ကေလးသည္ မိခင္ထံမွ အစာ အာဟာရကိုရျပီး၊ အညစ္အေၾကး စြန္႔ျပစ္သည္။ ခ်က္ၾကိဳးသည္ ျဖတ္ျပီး သည့္ေနာက္ ၅-၁၅ မိနစ္ၾကာ ခုန္ေနႏိုင္သည္။ ကေလး၏ခ်က္မွ ခ်က္ၾကိဳးမျဖတ္မီ ခ်က္ၾကိဳးထဲက ေသြးမ်ား ကေလးဆီေရာက္ေအာင္ ဆြဲသြင္းျပီးမွ ျဖတ္ပါ။ ၾကီးလာလ်င္ ခ်က္ၾကိဳးသည္ ဗိုက္အတြင္း အရြတ္ အျဖစ္ အသံုးမက်သည့္အရာ ျဖစ္သြားသည္။
ကပ္ေၾကး၊ ညွပ္အားလံုးသည္ ပိုးသန္႔ျပီးျဖစ္ရမည္။ အရက္ျပန္၊ အိုင္အိုဒင္း ၁-၂% ေဆးထည့္ေပးရည္။ ေျခာက္ေအာင္ထားလ်င္ ခ်က္ျမန္ျမန္ ေၾကြမည္။ ၁-၃ ပါတ္အတြင္း ခ်က္ေၾကြမည္။ ခ်က္မေၾကြ မခ်င္း ကေလးကို ေရပတ္တိုက္ေပးျခင္းက အေကာင္းဆံုးျဖစ္သည္။
အခ်င္းထြက္ျပီးပါက Ergometrine IM ထိုးေပးလ်င္ ၆-၇ မိနစ္ အတြင္း သက္ေရာက္သည္။ Oxytocin 10 Units IM ထိုးပါက ၂႕၅ မိနစ္အတြင္း သက္ေရာက္သည္။ ေမြးဖြားျပီး ေသြးသြန္ျခင္းကို ကာကြယ္သည္။
(12) ေမြးဖြားေနစဥ္ ကေလး၏ ခႏၶာကိုယ္အေနအထား ေျပာင္းလဲပံု အဆင့္ဆင့္
၁) Floating head ကေလးေခါင္း မဝင္ေသးသည့္အဆင့္။ ေခါင္းအား မိခင္၏ ဆီးစပ္ေနရာတြင္ လႈပ္ၾကည့္၍ ရေသးသည္။ ေမြးလမ္းထဲ ဆင္းမလာေသး။ ကေလး၏ ဦးေခါင္ခြံအရိုးဆက္မ်ားသည္ မိခင္၏ ေမြးလမ္းအဝတြင္ ၄၅ ဒီဂရီခန္႔ ေစာင္းေနသည္။
၂) Descent and Engagement ေအာက္သို႔ဆင္းျခင္း၊ ကေလးဦးေခါင္းသည္ သားအိမ္အဝတြင္ က်က်နန လာေရာက္ ထိစပ္လာသည္။ ေမြးေနစဥ္ တေလ်ာက္လံုး မိခင္သားအိမ္ ၾကြက္ သားမ်ား၏ ညွစ္အားေၾကာင့္ ကေလးသည္ ေအာက္ဖက္သို႔ ဆင္း ဆင္းလာသည္။ ကေလးသည္ လည္ပင္းငိုက္၊ ေခါင္းေကြးလ်က္ က်ယ္ေနေသာ သားအိမ္အဝတြင္ ဝင္လာေတာ့မည္။ ဦးေခါင္ခြံအရိုး ဆက္မ်ားသည္ မိခင္၏ေမြးလမ္းအဝတြင္ ၄၅ ဒီဂရီခန္႔ ေစာင္းေနဆဲ ျဖစ္သည္။
၃) Flexion ဦးေခါင္းငိုက္၍ေကြးျခင္း၊ သားအိမ္၏အေပၚထိပ္ပိုင္းက ေအာက္သို႔ ဖိေပးေနစဥ္ မပြင့္ေသးေသာ သားအိမ္အဝ၏ ခုခံေနမႈ ေၾကာင့္ ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ အတတ္ႏိုင္ဆံုး ေကြးလာသည္။ ေခါင္း ေမြးလမ္းထဲ ဆင္းလာသည္။ အနည္းငယ္ လည္လာသည္။ ကေလး၏ ငယ္ထိပ္သည္ မိခင္၏ ေမြးလမ္းအဝတြင္ ေရွ႕-ေနာက္ ျဖစ္လာေတာ့မည္။
၄) Internal rotation အထဲတြင္လွည့္ျခင္း၊ ကေလးအား ေအာက္သို႔ တြန္းပို႔ေပးေနစဥ္ ဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏တင္ပဆံုတြင္း အခင္းအက်င္း မ်ားအရ လည္လာေစသည္။ ၄င္းေအာက္ခံမ်က္ႏွာျပင္မွာ ပုခက္ကဲ့သို႔ ရွိသည္။ ထိုသို႔ ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ကေလး၏လည္ပင္း လည္သြားရျပီး၊ ဦးေခါင္းသည္ ၄င္း၏ပခံုးႏွင့္ တသားတည္း မရွိေတာ့ေခ်။ ကေလး၏ မ်က္ႏွာသည္ မိခင္၏ ေနာက္တည့္တည့္ မ်က္ႏွာမူျဖစ္လာမည္။ ေခါင္းလည္သျဖင့္ ကေလး၏ ငယ္ထိပ္သည္ မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုး ေအာက္မွာ ေရာက္လာသည္။
၅) Extension of the head ဦးေခါင္းအားဆန္႔ထုတ္ျခင္း၊
ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုးေအာက္မွ ဆန္႔ထြက္ လာကာ ေခါင္းေမာ့လ်က္ ေမြးဖြါးလာသည္။
၆) Restitution ဦးေခါင္းအား ကိုယ္ႏွင့္ အလိုက္သင့္ရန္လည္ျခင္း၊ ေခါင္းေမြးဖြါးလာျပီး ကေလးဦးေခါင္းသည္ အထဲရွိစဥ္က အနည္းငယ္ ေဘးသို႔ လွည့္ခဲ့ရသည္ကို ျပန္ျပင္လိုက္သည္။ ထိုအခါ ဦးေခါင္းႏွင့္ ပခံုးတို႔ တသားတည္း ျပန္ျဖစ္လာသည္။ ၄၅ ဒီဂရီ လည္သြားျခင္း ျဖစ္သည္။
၇) Internal rotation of the shoulders အထဲ၌ ပခံုးလည္ျခင္း၊ ကေလးဦးေခါင္းထြက္ျပီးခ်ိန္ အထဲတြင္ က်န္ေနေသးသည့္ ပခံုးသည္ ဦးေခါင္း အထဲမွာ ရွိစဥ္ကကဲ့သို႔ အတြင္းလွည့္ျခင္း ျဖစ္လာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ပခံုးတဖက္က အျခားတဖက္ထက္ ေရွ႕ေရာက္လာသည္။ တဖက္သည္ မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုးေအာက္၌၄င္း၊ အျခားတဖက္က မိခင္၏ မီးေညွာင့္ရိုးဖက္၌၄င္း ရွိလာသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ထြက္ျပီးသား ကေလး၏ ဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏ ေပါင္တဖက္ဖက္သို႔ မ်က္ႏွာမူသြား သည္။ ေရွ႕ပခံုးေမြးလာျပီ။
၈) Lateral flexion ေဘးသို႔ေကြးျခင္း၊ ေရွ႕ပခံုးက စထြက္သည္။ ေနာက္ပခံုးလည္း အလားတူ လိုက္ထြက္လာသည္။ ထိုျဖစ္စဥ္သည္ ကေလး၏ခႏၶာကိုယ္သည္ ေဘးတဖက္သို႔ ေကြး၍ျဖစ္ရသည္။ က်န္ ကိုယ္ႏွင့္ ေျခေထာက္မ်ား ဆက္၍ အလြယ္တကူ ေမြးလာမည္။
(13) ေမြးဖြားျခင္းအက်ဥ္းခ်ဳပ္ Summary of labor
• ခန္႔မွန္းေမြးမည့္ရက္ EDD ၏ ေရွ႕ ၁ ပါတ္၊ ေနာက္တပါတ္အတြင္း ေမြးမည္။
• Primigravida သားဦးသည္ ၁၂-၁၆ နာရီ ၾကာတတ္ျပီး၊ ေမြးဖူးသူမ်ား ၆-၈ နာရီၾကာတတ္သည္။
• ပိုးသန္႔ျပီးေသာ ပစၥည္းကရိယာမ်ား အဆင္သင့္ လုပ္ထားပါ။ ခ်က္ၾကိဳးညွပ္ရန္ (ေဖါ့ဆက္ပ္) ၂ ေခ်ာင္း၊ ကပ္ေၾကး၊ ခ်က္ၾကိဳးညွပ္ကလစ္၊ ကေလးအႏွီး၊ ခြ်ဲစုတ္စက္၊ အိုင္အိုဒင္း ၂% ေဆးရည္၊ ေမြးလမ္းေၾကာင္း ခ်ဲ႕ေမြးေပးရန္ ပစၥည္မ်ား၊ ဝါဂြမ္း၊ (ဒက္ေတာ) ေဆးရည္၊ ကေလးေမြး (ေဖါ့ဆက္ပ္)၊ ေရေႏြး၊ ဆီးျခဴပိုက္၊ ေက်ာက္ကပ္ပံုခြက္။
• မေမြးမီ ေသြးအနည္းငယ္ႏွင့္ အက်ိအခြ်ဲေရာ၍ ဆင္းသည္ကို Show (ရွိဳး)ဟု ေခၚသည္။
• ဗိုက္နာျခင္းသည္ အစပိုင္းက နာခ်ိန္တို၍ နားခ်ိန္ၾကာမည္။ ထို႔ေနာက္ နားခ်ိန္တို၍ နာခ်ိန္ပိုၾကာလာရမည္။ ယင္းျဖစ္စဥ္အား မွတ္သားေနရမည္။
• ဗိုက္တကယ္ နာ-မနာကို မိခင္၏ဝမ္းဗိုက္ေပၚ ဆရာမ၏ လက္ဝါး တင္ထားကာ သားအိမ္တင္းလာမွ သားအိမ္ ညွစ္သည္ဟု မွတ္ပါ။ အနာခံစားမႈ လူတေယာက္ႏွင့္တေယာက္ မတူပါ။
• အဆင့္တိုင္း၌ ေမြးလမ္းေၾကာင္းကို မၾကာမၾကာ စမ္းသပ္ေနရမည္။ သို႔ေသာ္ ေသြးဆင္းပါက မစမ္းပါႏွင့္။ APH အခ်င္းေရွ႕ေရာက္ျဖစ္ပါက ေသြးပိုထြက္ေစမည္။
• အဆင့္တိုင္း၌ မိခင္ႏွင့္ ကေလးတို႔၏ ႏွလံုးခုန္သည္ကို မျပတ္စစ္ေဆးပါ။ ေႏွးျခင္း-ျမန္ျခင္းသည္ မေကာင္း။
• မိခင္၏ ေသြးဖိအားကိုလည္း စစ္ေဆးေနပါ။ ေမြးေနစဥ္ ေသြးေၾကာထဲ ေဆးသြင္းထားေပးႏိုင္သည္။ ေရဓါတ္၊ ဆားဓါတ္ ျဖည့္ရန္ႏွင့္ အေၾကာေဆး သြင္းေပးႏိုင္သည္။ အစာမစားေစပါက အန္ျခင္းကို သက္သာမည္။ သို႔ေသာ္ အက္စစ္ပ်ယ္ေဆးေပးရမည္။
• ကေလး ထြက္ခါနီးလ်င္ ေရျမြာေပါက္မည္။ တခ်ိဳ႕က ေရျမြာေစာေပါက္ျပီး။ အခ်ိဳ႕က ေရျမြာေပါက္သည္ႏွင့္ ကေလးထြက္မည္။
• ေရျမြာေပါက္ျပီး မေမြးေသးပါက အျမန္ေမြးေစသည့္ နည္းလမ္းမ်ား သံုးရမည္။ Oxytocin or Syntocinon drip သြင္းေပးရသည္။
• ေရျမြာေရကို ၾကည့္ပါ။ ၾကည္လင္ေနရမည္။ မေကာင္းသည့္ အနံ႔မရွိရ။ အေရာင္စိမ္း၊ ညစ္ျပီးအနံ႔မေကာင္းပါက ကေလးနစ္မြန္းေနသည္ဟု မွတ္ပါ။ အထဲတြင္ ဝမ္းသြားျခင္း (Meconium) ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။
• ကေလးထြက္လ်င္ ထြက္ခ်င္း ခြ်ဲစုတ္ေပးျခင္း၊ ေလမႈတ္ေပးျခင္း၊ ေအာက္စီဂ်င္ေပးရန္ လိုႏိုင္သည္။
• ကေလးေမြးကာနီး ေပးသင့္သည့္ အားျဖစ္ေစမည့္ေဖ်ာ္ရည္။ Labourade recipe = ပ်ားရည္ ၁/၄ ခြက္၊ ဆား ၁/၂ ဇြန္း။ သံပုရာရည္ ၁/၃ ခြက္၊ (ကယ္လ္စီယံ)ႏွင့္ (မဂၢနီဆီယန္) ၁ ျပားစီ။ ေရေအး ၁ လီတာ။
• အခ်ိန္လြန္ေသာ္လည္း မေမြးေသးျခင္း၊ ၄၁-၄၃ ပါတ္အထိ မေမြးေသးပါက ေနာက္က်သည္။ ျပႆနာမၾကီးပါ။ ကေလး ေကာင္း-မေကာင္း ၾကည့္ပါ။
• ဒုတိယအဆင့္၌ ကေလးေခါင္းသည္ အခ်ိန္ေတာ္ေတာ္ၾကာမွ ထြက္လ်င္ ဦးေခါင္း၏ ဦးေရခြံ Scalp သည္ ေရာင္လာေသာေၾကာင့္ Caput succedaneum ေခၚ ေဗာင္းထုပ္ကဲ့သို႔ ေဖါင္းလ်က္ ေမြးလာမည္။ ၁ ပါတ္ အတြင္း အလိုအလို ေလ်ာ့သြားမည္။
(14) Episiotomy ေမြးလမ္းေၾကာင္းခ်ဲ႕ေမြးေပးျခင္း
သားဦးတြင္ လုပ္ေပးရတတ္သည္။ ထြက္လာေမာ့မည့္ ကေလးဦးေခါင္းသည္ မိခင္၏ ေမြးလမ္းအဝႏွင့္ တင္းၾကပ္ ေနသည္ဟု စမ္းသပ္ေတြ႔ရွိပါက လုပ္ေပးရမည္။ သားအိမ္အဝ လံုးဝပြင့္၍ ကေလး၏ ဦးေခါင္းထြက္ခါနီးမွ လုပ္ေပးရမည္။ ပိုးသန္႔ေဆးမ်ား လိမ္းျပီးေနာက္ ထံုေဆးထိုး ေပးျပီး၊ ေမြးလမ္း အဝ၏ ေအာက္ပိုင္း အလယ္ေနရာမွေန၌ ေဘးတဖက္သို႔ ၄၅ ဒီဂရီ ေစာင္းကာ ၂ လကၼခန္႔ ကပ္ေၾကးျဖင့္ကိုက္ေပးရသည္။ ထိုသို႔ ကိုက္ျခင္းမွာ (၁) အတြင္းဆံုးက ေမြးလမ္းေၾကာင္း အေရျပား၊ (၂) အထဲကၾကြက္သားႏွင့္ (၃) အျပင္အေရျပား၊ သံုးမ်ိဳးတို႔ ပါဝင္သည္။
ျပန္ခ်ဳပ္လ်င္လည္း ယင္းအလႊာ သံုးမ်ိဳးကို အစီအစဥ္အတိုင္း (၁)ေမြးလမ္းေၾကာင္း အေရျပားအား Catgut 3/0 ျဖင့္၄င္း၊ (၂) အထဲက ၾကြက္သားအား Catgut 2/0 ျဖင့္၄င္း၊ (၃)အျပင္ အေရျပားအား အပ္ခ်ည္ သို႔မဟုတ္ ပိုးၾကိဳး သို႔မဟုတ္ ႏိုင္လြန္ၾကိဳးျဖင့္၄င္း ခ်ဳပ္ေပးရသည္။ အခ်င္းထြက္ျပီးလ်င္ ျပီးခ်င္း ခ်ဳပ္ေပးရသည္။ ခ်ဳပ္ရိုးကို (အင္တီ-ဆက္ပတစ္) ေဆးရည္ျဖင့္ ေန႔စဥ္ႏွင့္ ဝမ္းသြား-ဆီးသြားျပီးတိုင္း ေဆးေပးရမည္။ အနာမရင္းေစရန္ ပဋိဇီဝေဆးေပးရမည္။ အနာ သက္သာေစရန္ ေဆးလည္းေပးရမည္။ ၅-၇ ရက္ၾကာလ်င္ အျပင္ဆံုး အေရျပားခ်ဳပ္သည့္ ခ်ဳပ္ရိုးကို ေျဖေပးရမည္။
Perineal Tear and Repair ေမြးဖြားျပီး စုတ္ျပဲျခင္းကို ခ်ဳပ္ေပးျခင္း
ေမြးေပးစဥ္ အဆင္မသင့္ပါက ေမြးလမ္းအဝ စုတ္ျပဲသြားတတ္သည္။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းေအာက္ အလယ္ေနရာမွ စအိုဆီသို႔ စုပ္ျပဲသြားတတ္သည္။
အဆင့္(၁) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအေရျပားစုတ္ျခင္း၊
အဆင့္(၂) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအေရျပားႏွင့္ ၾကြက္သားစုတ္ျခင္း၊
အဆင့္(၃) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအေရျပား။ ၾကြက္သားႏွင့္ စအိုထိန္း Anal sphincter စုတ္ျခင္း၊
အဆင့္(၄) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအေရျပား။ ၾကြက္သား၊ စအိုထိန္း ႏွင့္ အစာေဟာင္းအိမ္အကာ Rectum စုတ္ျခင္း၊
Episiotomy ခ်ဳပ္နည္းအတိုင္း ခ်ဳပ္ေပးရသည္။ အနာက်က္သည္အထိ ဝမ္းခ်ဳပ္ေစရန္ လုပ္ေပးသင့္သည္။
(၁) ေမြးလမ္းေၾကာင္းအေရျပားအား ဆက္တိုက္နည္းျဖင့္ ခ်ဳပ္ေပးျခင္း၊ Catgut 3-0 continuous suture
(၂) ၾကြက္သားအား တေခ်ာင္းျခင္းနည္းျဖင့္ ခ်ဳပ္ေပးျခင္း၊ Catgut 2-0 Interrupted suture
(၃) အစာေဟာင္းအိမ္ စုတ္ျခင္းအား တေခ်ာင္းျခင္းနည္းျဖင့္ ခ်ဳပ္ေပးျခင္း၊ Catgut 2-0 Interrupted suture
(၄) စအိုအား ထိန္းသည့္ၾကြက္သားဝိုင္းအား တေခ်ာင္းျခင္းနည္းျဖင့္ ခ်ဳပ္ေပးျခင္း Catgut 0 Interrupted suture
(၅) အေရျပားအား တေခ်ာင္းျခင္းနည္းျဖင့္ ခ်ဳပ္ေပးျခင္း၊ Thread or Silk Interrupted suture
(15) အခ်င္းအား လက္ျဖင့္ထုတ္ေပးရျခင္း၊ Manual removal of placenta
အခ်င္းသည္ ေတာ္ေတာ္ႏွင့္ မက်ပါက လက္ျဖင့္ ထုတ္ယူရမည္။ လက္တဖက္က ခ်က္ၾကိဳးတေလ်ာက္မွေန၍ ေမြးလမ္း ေၾကာင္းထဲ၊ ဆက္၍သားအိမ္ထဲ သြင္းပါ။ က်န္လက္တဖက္က ဗိုက္အေပၚမွေန၍ သားအိမ္၏ ထိပ္ပိုင္းအား ထိန္းထား လ်က္၊ အထဲလက္က အခ်င္းကို ေျဖးေျဖးခ်င္း ဆြဲထုတ္ရသည္။ အခ်င္းကိုလည္း ခြါယူရတတ္သည္။ လိုအပ္လ်င္ ေမ့ေဆး၊ အိပ္ေဆးေပးရသည္။ အခ်င္းခ်ေနစဥ္ ခ်က္ၾကိဳးျပတ္သြားပါကလည္း ဤနည္းအတိုင္း လုပ္ေပးရသည္။ အခ်င္းအပိုင္းအစ က်န္ေနပါက ေသြးဆင္းမ်ားမည္။ အခ်င္းထြက္ျပီးပါက Oxytocin 10 ထိုးေပးပါ။ BP, Pulse စစ္ေဆးပါ။ လိုအပ္လ်င္ ေသြး၊ 5D, RL သြင္းေပးရမည္။
(16) ေမြးဖြားျပီးေနာက္ေစာင့္ေရွာက္ေပးျခင္း Postdelivery (postpartum) period (PN Care)
ေမြးျပီး ၆-၈ ပါတ္ကာလကို ေခၚသည္။ သာမန္အားျဖင့္ ျပႆနာမရွိ။ PPH ေခၚ ေမြးျပီးေသြးသြန္ျခင္း၊ ဆီးအိမ္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ ရင္သားေရာင္ျခင္းတို႔ ျဖစ္တတ္သည္။ ႏို႔ေရာင္ျခင္း၊ ႏို႔နာျဖစ္ျခင္း၊ အေနအထိုင္ခက္ျခင္း၊ နာက်င္ျခင္း၊ လိပ္ေခါင္းျဖစ္ျခင္း၊ ရုပ္ပိုင္းအေျပာင္းအလဲမ်ား ျဖစ္ျခင္း။
Lochia (ေလာခီရာ) ေမြးဖြားျပီး အရည္ဆင္းျခင္း အေရာင္နီသည္။ ၂-၃ ရက္ေနာက္ ပန္းေရာင္ျဖစ္လာသည္။ ၁ဝ ရက္ ေနာက္ပိုင္း အျဖဴေရာင္။ အဝါေရာင္ျဖစ္လာသည္။ နည္းနည္းလာမည္။ ၇-၁ဝ ရက္ထက္မပို။
ရာသီ ျပန္ဆင္းျခင္း ၇-၉ ပါတ္ေနလ်င္ ရာသီျပန္ဆင္းမည္။ အစတြင္ ရက္တို၍ နည္းမည္။ ေနာက္ပံုမွန္ ျဖစ္မည္။ ႏို႔တိုက္ေနလ်င္ ၾကာမွ ဆင္းႏိုင္သည္။ ဆက္တိုက္ ကိုယ္ဝန္ရွိသြားတတ္ေသးသည္။
သတိေပးခ်က္မ်ား = အပူခ်ိန္ ၁ဝ၄။ ပ်ိဳ႕-အန္ျခင္း၊ ဆီးပူဆီးေအာင့္ျခင္း၊ ေသြးဆင္းမ်ားလြန္းျခင္း၊ ရင္ဘတ္နာျခင္း ေခ်ာင္းဆိုးျခင္း၊ ႏို႔နာ၍ ေရာင္ျခင္း၊ မီးဖြားရာေနရာပတ္ဝန္းက်င္က အလြန္နာျခင္း။
(17) ပံုမွန္မဟုတ္ေသာေမြးဖြါးျခင္း Complicated labor
• Fetal Distress ဗိုက္ထဲကကေလး ဒုကၡေရာက္ျခင္း ေအာက္စီဂ်င္မဝျခင္းကိုဆိုလိုသည္။ ကေလးႏွလံုးခုန္ႏႈန္း ေျပာင္းမည္။ ေရျမြာေရ ေနာက္မည္။ ရက္ေနာက္က် ေမြးလ်င္လည္း ျဖစ္တတ္သည္။ ကေလးျမန္ျမန္ေမြးေအာင္ လုပ္ေပးရမည္။
• Breathing Problems အသက္မရွဴသည့္ျပႆနာ။ ခြ်ဲစုပ္ျခင္း ေလမႈတ္သြင္းေပးျခင္း၊ အဆုပ္ကိုဖိေပးျခင္း၊ ေအာက္စီဂ်င္ေပးျခင္းတို႔ လုပ္ေပးရမည္။
• Prolapsed Umbilical Cord မေမြးမီ ခ်က္ၾကိဳးၾကြံထြက္လာျခင္း၊ ၁ဝဝဝ လ်င္ ၁ ေယာက္ျဖစ္တတ္သည္။ ကေလးဆီ ေသြးမေလ်ာက္ျဖစ္တတ္သည္။ ၾကိဳးစားမရက ခြဲေမြးရတတ္သည္။
• Nuchal Cord ခ်က္ၾကိဳး လည္ပင္းပတ္ေနျခင္း၊ ျပႆနာ မၾကီးတတ္ပါ။
• Shoulder dystocia ေခၚ ကေလးပခံုး မေမြးႏိုင္ျခင္း။ သားဖြါး-မီးယပ္ဆရာဝန္၊ ေမ့ေဆးဆရာဝန္၊ ကေလး ဆရာဝန္မ်ား အကူအညီေတာင္းပါ။ မိခင္ကုိ ေပါင္ရင္းအား သူမ၏ ဗိုက္ဆီသို႔ ဦးတည္လ်က္ အတတ္ႏိုင္ဆံုး အေကြးခိုင္းပါ။ ဆီးစပ္ေနရာကို ေအာက္သို႔ ဖိေပးပါ။ ကေလး၏ေရွ႕ပခံုးကို ဖိခ်ေပးပါ။ ကေလး၏ပခံုးအား အလိုက္သင့္ေရြ႕ေပးပါ။ တခါတရံ ေနာက္ပခံုးကို အရင္ေမြးယူရတတ္သည္။ တခါတရံ မိခင္အား ေလးဘက္ ေထာက္အေနအထားျဖင့္ ေမြးယူရတတ္သည္။ ေနာက္ဆံုးမရလ်င္ ကေလးေခါင္းအား အထဲျပန္ထည့္သြင္းျပီး ဗိုက္ခြဲေမြးေပးရတတ္သည္။ တခါတရံ ကေလး၏ ညွပ္ရိုးကို ခ်ိဳးေပးျပီးေမြးယူရတတ္သည္။ တခါတရံ မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုးအဆက္ကို ျဖတ္ေပးျပီး အထြက္ေခ်ာင္ေစကာ ေမြးေပးရတတ္သည္။
• Risk Factors During Pregnancy ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္ ေတြ႔ႏိုင္ေသာ အႏၲရာယ္မ်ား၊ အသက္ ၁၅ ႏွစ္ေအာက္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္လ်င္ PET ျဖစ္ႏိုင္ေျခမ်ား၊ အေလးခ်ိန္ မျပည့္သည့္ကေလးေမြးႏိုင္။ အသက္ ၃၅ ႏွစ္အထက္ ျဖစ္လ်င္ ေသြးဖိအားမ်ားတတ္၊ ဆီးခ်ိဳျဖစ္တတ္သည္။ ျပႆနာမ်ားတတ္သည္။ ေပါင္ခ်ိန္ ၁ဝဝ ေအာက္မိခင္ ျဖစ္ပါက ကေလးေပါင္ခ်ိန္ နည္းတတ္သည္။ ဝလြန္းသည့္ မိခင္၏ ကေလးလည္း ဝတတ္သည္။ PET ျဖစ္ႏိုင္ေျခ မ်ားသည္။ မိခင္၏အရပ္ ၅ ေပထက္နိမ့္ပါက CPD အရိုးကြင္းက်ဥ္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။
• Problems in a Previous Pregnancy ယခင္ကိုယ္ဝန္ေဆာင္စဥ္က ျပႆနာမ်ား ယခင္ ကေလးေမြးစဥ္က ျပႆနာ ရွိလ်င္ ေနာက္ကိုယ္ဝန္မ်ားလည္း ခက္တတ္။ ဆီးခ်ိဳရွိသည့္မိခင္မွ ဝလြန္းေသာကေလးေမြးတတ္။ RH မတည့္က ကေလးကို ေသြးလဲေပးရမည္။ ကေလးအေမြးမ်ားက သားအိမ္ညွစ္အား ေလ်ာ့တတ္သည္။
• Disorders Present Before Pregnancy ကိုယ္ဝန္မေဆာင္မီ ရွိေနေသာ ျပႆနာမ်ား ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေသြးတိုး ေရာဂါ၊ ေသြးအားနည္းေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ အတက္ေရာဂါ၊ လိင္မွတဆင့္ကူးစက္ေရာဂါ၊ ဆီးခ်ိဳးေရာဂါ၊ အသဲ၊ သည္းေျခလမ္းေရာဂါ၊ ပန္းနာ၊ မတည့္သည့္ေရာဂါ၊ ေလးဘက္နာေရာဂါ၊ သားအိမ္အလံုး၊ ကင္ဆာ၊ စသည္ရွိလ်င္ အထူးဂရုစိုက္ ေမြးေပးရမည္။
(18) ျမန္ျမန္ေမြးေအာင္လုပ္ေပးျခင္း၊ Induction and augmentation of labour
1. Artificial rupture of membranes ေရမႊာကို ေစာ၍ေဖါက္ေပးျခင္း။
2. ကေလးအား ေမြးလမ္းေၾကာင္းမွ ေမြးလာႏိုင္မည္ဟု ဆံုးျဖတ္ပါက Oxytocin 10 Units in drip သြင္းေပးရသည္။ ကေလးအေမြးမ်ားသူမ်ား၊ ညွစ္အားနည္းသူမ်ာအား လုပ္ေပးႏိုင္သည္။
3. ကေလးဦးေခါင္းအား Forceps delivery ညွပ္ဆြဲေမြးေပးျခင္း၊ သို႔မဟုတ္ Vaccum extraction ေလစုပ္စက္ျဖင့္ဆြဲေပးျခင္း။
(19) ေမြးကခါစကေလး၏ အလိုလိုတံု႔ျပန္မႈ ၃ မ်ိဳး Newborn Baby
၁) အသံျပင္းျပင္းေပးပါက လက္-ေျခမ်ားဆန္႔ထုတ္တတ္သည္။ (ေမာရိုး-ရီဖလက္စ္) ဟုေခၚသည္။
၂) ပါးတဖက္ကို ထိေပးပါက ၄င္းဖက္သို႔ ေခါင္းလွည့္လာသည္။
၃) ပါးစပ္ထဲ တခုခုထည့္က စုပ္တတ္သည္။
Apgar scoring system (အက္ပ္ဂါ စကိုး) အမွတ္ေပးစနစ္ျဖင့္ ကေလး၏ အေျခအေနအား အကဲျဖတ္ျခင္း
လကၡဏာ ဝ မွတ္ ၁ မွတ္ ၂ မွတ္
အေရာင္ ျပာေျဖာ့ ကိုယ္ပန္းေရာင္၊ ေျခ-လက္ျပာ ပန္းေရာင္
အသက္ရွဴျခင္း မရွိ ေႏွးေႏွးရွဴ၊ ၁ မိနစ္ ၄ဝ ေအာက္ရွဴ အသံက်ယ္ငို၊ ၁ မိနစ္ ၄ဝ ရွဴ
ႏွလံုးခုန္ျခင္း မရွိ ၁ မိနစ္ ၁ဝဝ ေအာက္ခုန္ ၁ မိနစ္ ၁ဝဝ ခုန္
ၾကြက္သား ေျပာ့ ေျခေထာက္သာလႈပ္ ေကာင္းစြာလႈပ္ရွား
ထိေတြ႔မႈအားတံု႔ျပန္ျခင္း မရွိ နည္းနည္းရွိ ေကာင္းစြာတံု႔ျပန္
၈-၁ဝ မွတ္ ေကာင္းသည္။ ၅-၇ မွတ္ သင့္သည္။ ၃-၄ မွတ္ ညံ့သည္။ ဝ-၂ မွတ္ ဆိုးသည္။
(20) တင္ပါးဆံုျပဳျခင္း Breech Presentation
ကေလးသည္ ေမြးဖြားသည့္ လမ္းေၾကာင္း၌ ပံုမွန္ရွိရမည့္ ေခါင္း မဟုတ္ဘဲ၊ တင္ပါးဆံုႏွင့္ ရွိေနျခင္းကို ေခၚသည္။ ၃-၄% ေသာကိုယ္ဝန္သည္ တင္ပါးဆံုႏွင့္ ရွိသည္။ ဂရုတစိုက္ ေမြးယူ၍ရသည္။ သို႔ေသာ္ ကေလးႏွင့္ ခ်က္ၾကိဳးတို႔အား ထိခိုက္ဒဏ္ရာ ရတတ္သည္။ ကုိယ္ဝန္ႏုစဥ္ တင္ပါးဆံုျပဳေသာ္လည္း ေနာက္တြင္ ေခါင္းသို႔ လွည့္လာတတ္သည္။ ၇ဝ% အမ်ားဆံုးသည္ ေပါင္ေကြး၊ ဒူးဆန္႔ေန သည္။ ၁ဝ% အခ်ိဳ႕က ေပါင္ေရာဒူးပါေကြးေနသည္။ ၂ဝ% အခ်ိဳ႕က ေပါင္တဖက္ သို႔မဟုတ္ ၂ ဖက္လံုး ဆန္႔ေနသည္။ ေျခတဖက္ထြက္ျခင္းျဖစ္ပါက ခြဲေမြးရမည္။ လမေစ့ကေလး အသက္ရွင္ရန္လမ္း မရွိက ေမြးလမ္းမွပင္ ေမြးေပးႏိုင္သည္။
Breech အား ဝမ္းဗိုက္အျပင္ဖက္မွလွည့္ေပးျခင္း External cephalic version
တင္ပါးဆံုျပဳေနျခင္းအား ကိုယ္ဝန္ရွိေနစဥ္ ေခါင္းျပဳေစရန္ လွည့္ေပးႏိုင္သည္။
သို႔ေသာ္ ေမြးလမ္းေၾကာင္းက ေသြးယိုေနသူ၊ အခ်င္းက သားအိမ္ဝေရာက္ေနသူ၊ ကေလး ေသးလြန္းသူ၊ ေရျမြာေရနည္းလြန္းသူ၊ ကေလးႏွလံုးခုန္ မမွန္သူ၊ ေရျမြာ ေစာေပါက္ထားသူ၊ အမႊာကုိယ္ဝန္မ်ားကို လုပ္ေပး၍မရ။
ေမြးမည့္ရက္ႏွင့္ နီးေနသူ၊ ေရျမြာေရ လံုေလာက္သူ၊ ကေလးအေလးခ်ိန္ မနည္းသူ၊ ကေလး အေမြးမ်ားသူ၊ အခ်င္းပံုမွန္ျဖစ္သူမ်ားအား လုပ္ေပးပါက ေအာင္ျမင္မည္။ ၆၅% ေအာင္ျမင္သည္။
Breech အား ဝမ္းဗိုက္အျပင္ဖက္မွလွည့္ေပးျခင္း၏ အႏၲရာယ္မ်ား
ကေလးေစာေမြးျခင္း၊ ေရျမြာေစာေပါက္ျခင္း၊ ေသြးထြက္ျခင္း (ကေလး၊ မိခင္)၊ ကေလးဒုကၡေရာက္ျခင္း၊ ျပင္ေပးျပီးမွ ျပန္ျဖစ္ျခင္း။
Breech ကိုယ္ဝန္ ေအာက္ပိုင္း ေမြးေပးျခင္း
သားအိမ္အဝ လံုးဝပြင့္ျပီး ကေလး၏တင္ပါးသည္ ေမြးလမ္းထဲဆင္းလာသည္ႏွင့္ မိခင္အား ဗိုက္နာလ်င္ ညွစ္ရန္ေျပာပါ။ လိုအပ္ပါက ေမြးလမ္းေၾကာင္းအဝအား ခ်ဲ႕ေပးပါ။ ကေလး၏ တင္ပါး စေမြးလာမည္။ ေခါင္းေမြးသကဲ့သို႔ လည္မည္။ ကေလး၏ တင္ပါးကို ကိုင္ပါ။ ဆြဲမထုတ္ပါႏွင့္။ ပဌမေျခတဖက္ ေမြးေပးပါ။ ဒူးဆစ္ကို ေကြးေအာင္ ျပင္ေပးပါ။ ေျချခင္းဝတ္အား ကိုင္၍ ဝမ္းဗိုက္ေရွ႕မွ ေမြးေပးပါ။ ေနာက္ေျခတဖက္ကိုလည္း ေမြးေပးပါ။ ကေလး၏ တင္ပါးကို မိမိ၏ လက္ႏွစ္ဖက္ႏွင့္ ကိုင္ပါ။ ခါး၏ ေအာက္ပိုင္းအထိ ထြက္လာမည္။ ခႏၶာကိုယ္အား ဖိမကိုင္ပါႏွင့္ ေက်ာက္ကပ္၊ အသဲတို႔အား ထိခိုက္ေစႏိုင္သည္။ ထို႔ေနာက္ ပခံုးကို ျမင္ရမည္။
Breech ကိုယ္ဝန္ လက္မ်ားေမြးေပးျခင္း
လက္မ်ား အလိုလို ထြက္လာပါေစ။ လိုအပ္ပါက ရင္ဘတ္ေရွ႕မွ ထြက္ေစရန္ ကူညီေပးပါ။ ကေလး၏ ေျခေထာက္ကိုကိုင္လ်က္ မိခင္၏ ဝမ္းဗိုက္ဆီသို႔ ျမွင့္-ႏွိမ့္ ေပးျခင္းျဖင့္ ကေလးလက္မ်ား ေမြးရန္ လြယ္ကူေစသည္။ မိမိ၏လက္ေခ်ာင္း ၁-၂ ေခ်ာင္းအား ကေလး၏ တေဒါင္ဆစ္ အေကြးပိုင္းထဲ ထည့္၍ ကေလး၏လက္အား ေကြးထားေစကာ ကေလး၏ မ်က္ႏွာ၏ ေရွ႕မွ ေမြးထုတ္ေပးရမည္။ ေနာက္လက္ တဖက္ကို ဆက္ေမြးေပးပါ။
ကေလးဦးေခါင္းအား ေမြးေပးျခင္း၊ Mauriceau Smellie Veit manoeuvre
ဆရာမ၏လက္အား ကေလး၏ ေပါင္ႏွစ္ဖက္ထဲမွ သြင္း၍ ကေလး၏ ဝမ္းဗိုက္၊ ရင္ဘတ္ေရွ႕မွ မတင္ထားပါ။ ကေလး၏ မ်က္ႏွာသည္ ေအာက္ဖက္ လွည့္ေန သည္။ ကေလး၏ ပါးစပ္ထဲသို႔ မိမိ၏ လက္ညွိဳးအားထည့္ျပီး၊ လက္မႏွင့္ လက္ ခလယ္တို႔က ကေလး၏ပါးတဖက္စီေဘးမွာထားပါ။ မိမိ၏ က်န္လက္တဖက္အား ကေလး၏ ပခံုးႏွစ္ဖက္မွ ကိုင္ပါ။ ကေလး၏ ေမးရိုးအား ဆြဲခ်လ်က္ ကေလး၏ ဦးေခါင္းကို ေကြးပါေစ။ ထို႔ေနာက္ ကေလးအား ေအာက္သို႔ ဆြဲယူပါ။ ေနာက္ ဆရာမတဦးက မိခင္၏ ဆီးစပ္ရိုး အထက္နားမွ လက္ျဖင့္ဖိျခင္းျဖင့္ ကေလး၏ ဦးေခါင္း ေကြးေစေအာင္ အကူအညီ ေပးႏိုင္သည္။
ကေလးဦးေခါင္း ေမြးမရေသးလ်င္ ဆီးျခဴေပးပါ။ ကေလး၏ကိုယ္အား အဝတ္ျဖင့္ ပတ္ထားပါ။ လိုအပ္ပါက (ေဖါ့ဆက္ပ္)ျဖင့္ ေမြးေပးရသည္။ တခါတရံ ကေလး၏ ဦးေခါင္အား မိခင္၏ဝမ္းဗိုက္ ဆီးစပ္အထက္နားမွ ဖိေပးႏိုင္သည္။ တင္ပါးဆံုျပဳ ကေလး ေမြးေပးအျပီး ကေလးကို ခြ်ဲစုပ္ပါ။ ခ်က္ၾကိဳး ျဖတ္ပါ။ လိုအပ္လ်င္ CPR လုပ္ပါ။ ေအာက္စီဂ်င္ ေပးပါ။
ေမြးျပီး ၁ မိနစ္အတြင္း Oxytocin 10 units IM ေပးပါ။ ေရာဂါပိုးကာကြယ္ရန္ Ampicillin 2 g IV + Metronidazole 500 mg IV or Cefazolin 1 g IV + Metronidazole 500 mg IV ေပးပါ။
အကယ္၍ ကေလး၏ လက္မ်ားသည္ ဆန္႔တန္းေနပါက Lovset’s manoeuvre လုပ္ပါ။ ကေလးအား တင္ပါးမွကိုင္၍ ကိုယ္တဝက္လွည့္ပါ။ ေအာက္ဖက္ဆီသို႔ ဆြဲေပးပါ။ ေနာက္ေက်ာဖက္ ေရာက္ေနေသာ ကေလး၏ လက္သည္ ေရွ႕ဖက္ ေရာက္လာကာ ဆန္႔ေနသည့္ ကေလး၏လက္က ထြက္ရန္ လြယ္ကူလာမည္။ မိမိ၏ လက္ေခ်ာင္း ၁-၂ ေခ်ာင္းက ကေလး၏လက္အား ကေလး၏ ေရွ႕မ်က္ႏွာ ဖက္မွေန၍ အသာအယာ ဆန္႔တန္းဆြဲထုတ္ ေပးရမည္။ က်န္လက္ကိုလည္း ေမြးထုတ္ေပးပါ။
ကေလးအား လွည့္ေပး၍မရပါက ေရွ႕ပခံုး (ေနာက္ဖက္တြင္ရွိေသာ ပခံုး) ကို အရင္ ေမြးေပးပါ။ ကေလးအား ေျချခင္းဝတ္ေနရာမွ အထက္ကို ေျမွာက္ကိုင္ပါ။ ကေလး၏ကိုယ္အား မိခင္၏ေပါင္တဖက္ဆီသို႔ ဆြဲယူပါ။ ကေလး၏ ေနာက္ ဖက္က ဦးစြာေတြ႔မည့္ပခံုးအား ေမြးေပးပါ။ ထို႔ေနာက္ ကေလး၏လက္မ်ား ေမြးထုတ္ပါ။ ထို႔ေနာက္ ေျခမ်က္စိကကိုင္၍ ကေလးအား ေအာက္ဖက္သို႔ခ်ကာ ဒုတိယပခံုးကို ေမြးေပးပါ။ ဆက္၍ လက္ေမြးေပးပါ။
(21) ကေလး တေယာက္မကျဖစ္ျခင္း Multiple Pregnancy
အေလးခ်ိန္မ်ား၊ ဗိုက္အရြယ္ၾကီး၊ ကုိယ္ဝန္ရွိစ လကၡဏာမ်ား Morning sickness ပိုျဖစ္၊ ႏွလံုးခုန္သံ ၁ ခုမက ၾကားရမည္။ အမ်ိဳးထဲမွာ အမႊာေမြးဖူးသူ ျဖစ္တတ္သည္။ အမႊာ ႏွစ္မ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္သည္။
1. Non-identical twins မတူေသာ မ မ်ိဳးဥ ၂ ခုႏွင့္ က်ားသုတ္ပိုး ၂ ခုတို႔မွ သေႏၶတည္ျခင္း။
2. Identical twins တူေသာ မမ်ိဳးဥ ၁ ခုႏွင့္ က်ားသုတ္ပိုး ၁ ခုတို႔မွ သေႏၶတည္ျခင္း။ ကေလးမ်ား၏ ရုပ္လကၡဏာ ႏွင့္ စိတ္တို႔လည္း တူညီၾကသည္။
(22) မေမြးမီေသြးဆင္းျခင္း Antepartum haemorrhage (APH)
ဆင္တူရိုးမွားမ်ား၊
• (ရွိဳး) အမ်ားၾကီးဆင္းျခင္း၊ Heavy Show
• သားအိမ္ထဲတြင္ အခ်င္းကြာျခင္း၊ Placental abruption
• အခ်င္းေရွ႕ေရာက္ျဖစ္ျခင္း၊ Placental Previa
• သားအိမ္ကြဲျခင္း၊ Rupture Uterus သားအိမ္ကြဲပါက ေသြးသည္ ေမြးလမ္းမွ၄င္း ဝမ္းဗိုက္ထဲသို႔၄င္း ထြက္မည္။
• ေမြးလမ္း၏ တျခားေနရာမွ ေသြးဆင္းျခင္း၊ သားအိမ္အဝေရာဂါမွ ဆင္းျခင္း၊ ခိုက္မိျခင္း၊ ကင္ဆာျဖစ္ျခင္း၊
• Threatened Abortion သားပ်က္မည့္လကၡဏာ။ Incomplete Abortion တဝက္တျပက္သားပ်က္ျခင္း၊ Missed Abortion သားပ်က္မလိုျဖစ္ျခင္း၊
• Ectopic Pregnancy ေနရာလြဲ၍သေႏၶတည္ျခင္း၊
သားအိမ္တြင္း၌ အခ်င္းကြာျခင္း၊ Abruptio Placentae (Placental abruption)
ကုိယ္ဝန္ ၂ဝ ပါတ္ ေနာက္ပိုင္း မေမြးမီ သားအိမ္ထဲတြင္ အခ်င္းကြာျခင္းျဖစ္သည္။ ၁% ျဖစ္တတ္၊ ၂ဝ-၄ဝ% ေသေစ တတ္သည္။ မိခင္ ေသြးအားနည္းမည္။ ေသြးသြင္းေပးရမည္။ (ေရွာ့ခ္) ရတတ္သည္။ လူၾကီး-ကေလး ဒုကၡေရာက္တတ္ သည္။ ျဖစ္လ်င္ ဆက္တိုက္ ဗိုက္နာမည္။ ဗိုက္တင္းမည္။ ေသြးဆင္းမည္။ ေသြးအားနည္းျခင္း လကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရမည္။ LSCS ခြဲေမြးေပးရမည္။
အခ်င္းေရွ႕ေရာက္ျဖစ္ျခင္း၊ Placenta Previa အခ်င္းအေနအထားမမွန္ျခင္း
ဝ႕၅% ျဖစ္ႏိုင္သည္။ မေမြးမီ ေသြးဆင္းျခင္း APH ၏ အေၾကာင္းရင္း ျဖစ္သည္။ ကုိယ္ဝန္ ၂ဝ ပါတ္မွ မေမြးမီအတြင္း ေသြးဆင္းျခင္းျဖစ္သည္။ ဗိုက္မနာဘဲ ေသြးဆင္းသည္။ အေရးေပၚကိစၥျဖစ္သည္။ ေသြးအားနည္းျခင္း လကၡဏာမ်ား ေတြ႔ရမည္။ မိခင္ေရာကေလးပါ အႏၲရာယ္ရွိသည္။ ေမြးလမ္းေၾကာင္းမွေမြးမရ။ ေမြးလမ္းေၾကာင္း စမ္းသပ္ျခင္း မလုပ္ရ။ LSCS ခြဲေမြးေပးရမည္။
Placental Praevia အခ်င္းေရွ႕ေရာက္ျဖစ္ျခင္း ၃ မ်ိဳး
• Type I: အခ်င္းသည္ သားအိမ္အဝထိေသာ္လည္း သားအိမ္ဝအားမဖံုး။
• Type II: အခ်င္းသည္ သားအိမ္ဝအား တဝက္တပ်က္ဖံုးသည္။
• Type III: အခ်င္းသည္ သားအိမ္ဝအား လံုးဝဖံုးသည္။
(23) ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျခင္း Abortion
အလိုအေလ်ာက္ပ်က္က်ျခင္း၊ Spontaneous Abortion (Miscarriage) ကုသေပးရန္မလို။
အျပည့္အစံုပ်က္က်ျခင္း၊ Complete Abortion ကုသေပးရန္ မလို။
တဝက္တပ်က္ပ်က္က်ျခင္း၊ Incomplete Abortion D and C လုပ္ေပးရမည္။
ပ်က္က်စဥ္ ပိုးဝင္ျခင္း၊ Septic Abortion ပဋိဇီဝေဆးမ်ား ေပးျပီးမွ သားအိမ္ျခစ္ရသည္။ ATT ထိုးေပးရမည္။
သားအိမ္ခ်ဲ႕ျခင္း၊ႏွင့္ သားအိမ္ျခစ္ျခင္း၊ D and C (Dilatation and Curretage) တဝက္တပ်က္ သားပ်က္ျခင္းအတြက္ လုပ္ေပးရသည္။ Utrine sound သားအိမ္တိုင္းတံ၊ Sim’s speculum ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲ ၾကည့္သည့္ကရိယာ၊ Vulsellum သားအိမ္ဝညွပ္။ Dilator သားအိမ္ဝခ်ဲ႕တန္၊ Curette ျခစ္တန္စသည့္ ကရိယာတို႔ကို အသံုးျပဳရသည္။ သားအိမ္အဝကုိ ခဲ်႕တံျဖင့္ခဲ်႕ေပးျပီး၊ သားအိမ္ထဲက တစ္ရွဴးမ်ား ကုန္စင္ေအာင္ အတြင္းမ်က္ႏွာျပင္အားလံုးကို ျခစ္ထုတ္ေပးျခင္းျဖစ္သည္။
အျခားနည္းမ်ား။ Manual Vacuum Aspiration (MVA) စုပ္ထုတ္ေပးနည္း။ ကိုယ္ဝန္ႏုလ်င္ Methotrexate or Mifepristone, followed by a Prostaglandin ေဆးမ်ားျဖင့္ ဖ်က္ခ်နည္း။ ကိုယ္ဝန္ရင့္လ်င္ Prostaglandin ေဆးျဖင့္ ဖ်က္ခ်နည္း။
(24) ဗိုက္ခြဲေမြးေပးျခင္း၊ Caesarean section (Cesarean section), C-section or Caesar (LSCS)
ဝမ္းဗိုက္အား ခြဲ၍ ကေလးေမြးေပးျခင္းကို ေခၚသည္။ အမ်ား အားျဖင့္ ဗိုက္ခြဲျပီးေနာက္ သားအိမ္၏ ေအာက္ပိုင္းကိုခြဲသည္။ Lower Segment Caesarean Section (LSCS) ဟု ေခၚ သည္။ သားအိမ္၏ အေပၚပိုင္းအားခြဲသည္ကို Classical Caesarean Section (CS) ဟုေခၚသည္။ အေရးေပၚကိစၥမ်ား၊ ေနာက္ထပ္ ကေလးေမြးရန္ မလိုေတာ့ျခင္း တို႔အတြက္ သံုးသည္။ အေကာင္းဆံုးမွာ (LSCS) ျဖစ္သည္။ သားအိမ္ ခ်ဳပ္ရိုး ပိုခိုင္မာသည္။ ေသြးထြက္ နည္းသည္။ အမ်ားဆံုး ၃ ၾကိမ္အထိ ခြဲေမြးႏိုင္သည္။ LA ထံုေဆး။ SA ခါးထဲထိုးရသည့္ ထံုေဆး။ GA ေမ့ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးသံုးႏိုင္သည္။
ဘာ့ေၾကာင့္ ဗိုက္ခြဲေမြးေပးရသလဲ
1) အခ်ိန္လြန္ မေမြးႏိုင္ျခင္း၊
2) ကေလး ဒုကၡေရာက္ျခင္း၊
3) မိခင္ ဒုကၡေရာက္ျခင္း၊
4) ျပင္းထံေသာ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း
5) ေမြးလမ္းအဝ(ေရယံု)ေရာဂါရွိျခင္း၊
6) ခ်က္ၾကိဳးၾကြံျခင္း၊
7) သားအိမ္ကြဲျခင္း၊
8) ကေလးအေနအထား မမွန္ျခင္း၊
9) အျခားနည္းႏွင့္ေမြးေအာင္လုပ္မရေတာ့ျခင္း၊
10) ကေလးၾကီးလြန္ျခင္း၊
11) CPD အရိုးကြင္းႏွင့္ ကေလးအရြယ္မွ်ျခင္း၊
12) APH အခ်င္းေနရာ မမွန္ျခင္း၊
13) APH အခ်င္းအထဲ၌ကြာျခင္း၊
14) အရိုးကြင္း ပံုမွန္မဟုတ္ျခင္း၊
15) အရင္ကုိယ္ဝန္က ခြဲေမြးခဲ့ရျခင္း၊
16) ေမြးလမ္းေၾကာင္း ဒဏ္ရာမရေစလိုျခင္း၊
(25) ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း Pre-eclampsia (PET) and Eclampsia or Toxemia
ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း (မတက္မီအဆင့္) Pre-eclampsia (PET)
ကိုယ္ဝန္ရွိစဥ္ (၁) ေသြးဖိအားတက္ျခင္း၊ High Blood Pressure (၂) ဆီးထဲ၌ (ပရိုတင္း) ပါေနျခင္း Urine Albumin ႏွင့္ (၃) ကိုယ္ေရာင္ျခင္း Oedema လကၡဏာမ်ားရွိျခင္းကို ေခၚသည္။ တခါတရံ ကုိယ္ဝန္ဖ်က္ေပးရသည္အထိ ဆိုးတတ္ သည္။ ေမြးျပီး ၆ ပါတ္အထိလည္း ျဖစ္တတ္သည္။ သားဦးကုိယ္ဝန္တို႔႔ ၅-၇% ျဖစ္တတ္သည္။ တတိယ ၃ လ ပိုင္းတြင္ ပိုျဖစ္ တတ္သည္။
ကုသရန္။ ေဆးခန္းကို မွန္မွန္လာျပေစပါ။ ဆီး၊ ေသြးဖိအား စစ္ပါ။ ကေလးေမြးလ်င္ ျပန္ေကာင္းသည္။ ေသြးက်ေဆး ေပးရန္လိုတတ္သည္။ ဆား ေလ်ာ့စားရန္ေျပာပါ။ မတက္ေစရန္ ဆားခါးထိုးေဆး Magnesium sulfate IV ေပးရသည္။
ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း၊ (တက္သည့္အဆင့္) Eclampsia or Toxemia
PET ရွိေနရာမွ တက္သည္အထိ ဆိုးလာသည္ကိုေခၚသည္။ မေမြးမီ-ေမြးစဥ္ႏွင့္ ေမြးျပီးခ်ိန္မ်ား၌ တက္တတ္သည္။
ကိုယ္ဝန္ရွိစဥ္ ေသြးဖိအားတက္ျခင္း၊ ဆီးထဲ၌(ပရိုတင္း)ဓါတ္ပါေနျခင္းႏွင့္ကိုယ္ေရာင္ျခင္း၊ ဆီးနည္းျခင္းလကၡဏာမ်ား ရွိသည္။ တက္ပံုတက္နည္းမွာ အစတြင္ ေျခလက္မ်ား တင္းေတာင့္ ဆန္႔မည္။ ထို႔ေနာက္ ေကြးေကာက္လာမည္။ လ်ာကို ကိုက္မိတတ္သည္။ အသက္ရွဴၾကြက္သားမ်ား တက္၍ အသက္ရွဴမမွန္-ရပ္ျဖစ္တတ္သည္။ တခါတက္လ်င္ (၃ဝ)စကၠန္႔ ၾကာသည္။ ပါးစပ္မွ အျမႈပ္ထြက္မည္။ ေသြးပါႏိုင္သည္။ သတိေမ့သြားမည္။ အသက္ရွဴသံျပင္ျပင္းၾကားရမည္။ ႏွလံုးခုန္ရပ္ တတ္သည္။ အတက္ရပ္ ထိုးေဆးေပးရသည္။
(26) Ectopic Pregnancy သားအိမ္ျပင္ပ၌ သေႏၶတည္ျခင္း
ကိုယ္ဝန္သည္ သားအိမ္ျပင္၌လည္း တည္တတ္သည္။ သားအိမ္လည္ပင္းပိုင္း၊ သားအိမ္ျပြန္ပိုင္း၊ မ်ိဳးဥအိမ္ (အိုဗရီ)၊ ဝမ္းဗိုက္ထဲတို႔႔မွာ သေႏၶတည္ႏိုင္သည္။ သားအိမ္ျပြန္ထဲ အမ်ားဆံုးျဖစ္တတ္သည္။ လရင့္လာသည္ႏွင့္ ေပါက္ထြက္မည္။
ျဖစ္တတ္သူမ်ား သားအိမ္ျပြန္ ခြဲစိတ္ထားျခင္း၊ ယခင္ကလည္း ထိုသို႔ျဖစ္ဖူးျခင္း၊ သားအိမ္ထဲ ကိုယ္ဝန္မရွိေစရန္ ပစၥည္း ထည့္ထားျခင္း၊ တင္ပဆံုတြင္း အဂၤါမ်ားေရာင္ျခင္း၊ ကေလးမရသူ။ ေယာက္်ားတေယာက္မကႏွင့္ေနသူ။ သားအိမ္အတြင္း ေရာဂါ။ ကုိယ္ဝန္တားေဆး။ ေဆးလိပ္ေသာက္သူ။ ငယ္ငယ္ႏွင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္သူ။
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား၊ အေရးေပၚျဖစ္သည္။ ဗိုက္ေအာက္ပိုင္း အတင္းနာျခင္း၊ ေမြးလမ္းမွ ေသြးဆင္းျခင္း၊ (ေရွာ့ခ္) ရတတ္ သည္။ ကိုယ္ဝန္ ၇ ပါတ္၌ ျဖစ္တတ္သည္။
ကုသရန္။ အနာသက္သာေဆးေပးရမည္။ အေရးေပၚ ခြဲစိတ္ေပးရသည္။ Drips, Blood သြင္းေပးရန္လိုမည္။
0 comments:
Post a Comment