သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (၁)

Dementia Syndrome ကို online အဂၤလိပ္-ျမန္မာ အဘိဓာန္မွာ ရွာၾကည္႔တာ မေတြ႕လို႔ “သူငယ္ျပန္ေရာဂါ” လို႔ပဲ ျမင္သာတဲ႔ နာမည္ ေပးလိုက္ပါတယ္။ သက္ႀကီးရြယ္အိုေတြမွာ ကေလးလို ျပန္ျဖစ္သြားၿပီး ကေလးကဲ႔သို႔ ျပဳမူေနထိုင္တာမ်ိဳးကို လူေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ျမင္ဖူးၾကားဖူးၾကလို႔ပါပဲ။ တကယ္ဆို အဲဒီအျပဳအမူမ်ိဳးဟာ ေရာဂါေႏွာင္းပ္ိုင္းမွာမွ ျဖစ္တာပါ။ အစပိုင္းဆိုရင္ ေရာဂါလကၡဏာေတြက မသိသာပဲ သာမန္အသက္ႀကီးျခင္း (normal ageing) နဲ႔ ေရာေထြး ေနတတ္ပါတယ္။

အမွန္ေတာ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia Syndrome) ဟာ အသက္ႀကီးျခင္းရဲ႕ မလႊဲမေရွာင္သာ ေနာက္ဆက္တြဲကိစၥတစ္ခု မဟုတ္ပဲ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ ကုသႏိုင္တဲ႔ ေရာဂါတစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပါတယ္။ အသက္ႀကီးလို႔ ေမ႔တတ္ျခင္းထက္ ပိုမိုတဲ႔ အေထြေထြ ဦးေႏွာက္ စြမ္းရည္ က်ဆင္းလာျခင္း (global impairment of cognitive functions) ပါ။ ဦးေႏွာက္ တျဖည္းျဖည္း ပ်က္စီးျခင္း (degenerative disease of the brain) ျဖစ္ၿပီး၊ မေပ်ာက္ကင္းႏိုင္သလို တျဖည္းျဖည္းနဲ႔လည္း ဆိုးလာတတ္ပါတယ္။ ဒါဆို ဘာလို႔ ေဆးကုမလဲလို႔ ေမးရင္ လူနာရဲ႕ လက္ရွိ ဘ၀ အရည္အေသြးကို တတ္ႏိုင္သမွ် ထိန္းထားေပးဖို႔ - လို႔ ေျဖရပါလိမ္႔မယ္။

ေယဘူယ် လကၡဏာ ေတြကေတာ႔

ေရတို မွတ္ဉာဏ္ မေကာင္း ေတာ႔ျခင္း (ဥပမာ - ေရွး ပေ၀သဏီက အေၾကာင္းအရာ ေတြကို မွတ္မိၿပီး ဒီေန႔ မနက္စာ ဘာ စားသလဲ မမွတ္မိ တာမ်ိဳး)

အခ်ိန္ နဲ႔ ပတ္၀န္းက်င္ကို သတိ မရွိေတာ႔ပဲ မွားယြင္း ကုန္ျခင္း (ဥပမာ - ညႀကီး သန္းေခါင္ အိပ္ရာက ႏိုးၿပီး ေန႔ည မွားကာ အျပင္ထြက္ဖို႔ ျပင္ဆင္ တာမ်ိဳး)

လြယ္ကူေသာ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မ်ားကိုပင္ မခ် ႏိုင္ေတာ႔ျခင္း (ဥပမာ - အ၀တ္အစား ေရြးခ်ယ္ရာ မွာေတာင္ ခက္ခဲလာၿပီး သူမ်ားက ကူေန ရတာမ်ိဳး)

အမွန္းအဆ လြဲေခ်ာ္ မွားယြင္းမႈ မ်ားလာျခင္း (ဥပမာ - ကားလမ္း ကူးရာမွာ မလြတ္ႏိုင္ တာကို လြတ္မယ္လို႔ ယံုၾကည္ၿပီး ကူးတာမ်ိဳး)

စကားလံုး ရွာမရပဲ စကားစမ်ား ျပတ္ေတာက္ ကုန္ျခင္း (ဥပမာ - ေျပာခ်င္တာ သိလ်က္နဲ႔ လွ်ာဖ်ားမွာ ထစ္ေနသလိုမ်ိဳး ခဏခဏ ျဖစ္တာ ရွက္လာလို႔ ေနာက္ဆံုး လူအမ်ား စကား၀ိုင္းဆို ေရွာင္ လာတာမ်ိဳး)

ေန႔စဥ္ လုပ္ေနက် လြယ္ကူ ေနက် ကိစၥမ်ားကို မလုပ္တတ္ေတာ႔ပဲ ခက္ခဲလာျခင္း (ဥပမာ - ဟင္းခ်က္ ေနက်လူက ဟင္းခ်က္တဲ႔ အဆင္႔ အထာေတြ လြဲေခ်ာ္ ကုန္တာမ်ိဳး)

လူရည္ လူေသြး နဲ႔ အမူ အက်င္႔ ေျပာင္းလာျခင္း (ဥပမာ - အရင္က သိပ္ေအးေဆး တဲ႔လူက ေဒါသႀကီး ဆဲဆို လာတာမ်ိဳး)

-

တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ဒီလကၡဏာေတြ အေတာ္မ်ားမ်ား ေျခာက္လထက္ ပိုၾကာၾကာ ရွိျပီး၊ ေန႔စဥ္ ရပ္တည္လုပ္ကိုင္မႈေတြကို ထိခိုက္လာၿပီ (ဆိုလိုတာက အရင္က အင္မတန္ ကိုယ္႔အားကိုယ္ကိုး ရပ္တည္ႏိုင္သူတစ္ေယာက္ဟာ ေရာဂါေၾကာင္႔ သာမာန္ ကိစၥေလးေတြကိုေတာင္ ကိုယ္႔ဖာသာ ကိုယ္ မလုပ္ႏိုင္ ေတာ႔တာပဲ သူမ်ားအေပၚ မွီခိုရမႈ မ်ားလာတာ) ဆိုရင္ေတာ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia Syndrome) ခံစား ေနရတယ္ လို႔ ေျပာလို႔ ရေနပါၿပီ။

သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ဟုတ္၊ မဟုတ္ အပ္ခ်မတ္ခ် အျဖဴအမည္း သိေစတဲ႔ ေသြးစစ္ျခင္း သို႔မဟုတ္ ဓာတ္မွန္ပံုရိပ္ရွာျခင္း မရွိေသးပါဘူး။ အေသခ်ာဆံုးက လူနာေသဆံုးတဲ႔အခါ ဦးေႏွာက္ကို ခြဲစိတ္ၾကည္႔မွပဲ သိႏိုင္ပါတယ္။ လူနာ သက္ရွိထင္ရွားေနတံုး ေရာဂါအမည္ ရႏိုင္ဖို႔ကေတာ႔ လူနာရွင္ကတဆင္႔ စံုစမ္းသိရတဲ႔ ေရာဂါလကၡဏာေတြနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ ျဖစ္ေပၚလာပံု သမိုင္းေၾကာင္းေပၚ အမ်ားႀကီး တည္မွီပါတယ္။

ပိုေသခ်ာေအာင္လို႔ တျခား ျဖစ္တတ္တဲ႔ ေရာဂါမ်ားကို ရွာေဖြစစ္ထုတ္ရပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင္႔ ဦးေႏွာက္တြင္း ေသြးခဲျခင္း၊ ဦးေႏွာက္ တြင္း အရည္ စုေအာင္းျခင္း၊ ဗိုက္တာမင္ ဘီ-၁၂ နဲ႔ ဖိုးလစ္အက္စစ္ ေလ်ာ႔နည္းျခင္း၊ သိုင္းရြိဳက္ ေဟာ္မုန္း ေလ်ာ႔နည္းျခင္း တို႔မွာလည္း သူငယ္ျပန္ေရာဂါ အစပိုင္းနဲ႔ ဆင္တဲ႔ လကၡဏာတခ်ိဳ႕ ျပတတ္လို႔ပါပဲ။ ဒီလို ျဖစ္ႏႈန္း သိပ္နည္းေပမယ္႔ ဟုတ္ခဲ႔ရင္ ကုသ ေပ်ာက္ကင္း ႏိုင္တာမို႔ မျဖစ္မေန စစ္ေဆးရပါတယ္။

လူနာေတြေရာ၊ လူနာရွင္ေတြပါ အမ်ားဆံုး ေျပာတဲ႔ အေစာပိုင္း ေရာဂါလကၡဏာကေတာ႔ ေျပာၿပီးသားစကား၊ ေမးၿပီးသားေမးခြန္းကို ခဏခဏ ျပန္ေျပာ၊ ျပန္ေမးတာပါပဲ။ တခ်ိဳ႕ဆို မိနစ္ပိုင္းအတြင္း ထပ္ကာတလဲလဲ ေျပာေန၊ေမးေနတတ္လို႔ အိမ္ေထာင္ဖက္ကို ေတာ္ေတာ္ စိတ္အေႏွာက္အယွက္ ျဖစ္ေစပါတယ္။ သူလည္း ၾကာေတာ႔ စိတ္တိုလာတာေပါ႔ေလ။

ေရာဂါလကၡဏာ အေတာ္မ်ားမ်ားကို ကာယကံရွင္ထက္ မိသားစုအသိုင္းအ၀ိုင္းက ပိုသတိထားမိတာ မ်ားပါတယ္။ ဒီေရာဂါ ရွိတယ္ ထင္လို႔ အထူးကုေဆးခန္းေဆးရံုကို လာျပတဲ႔ လူနာေတြကို သူတို႔ရဲ႕ မိသားစု၀င္(ေတြ)နဲ႔ ၾကည္႔ရပါတယ္။ ကာယကံရွင္က ေရာဂါ လကၡဏာကို ျပႆနာလို႔ မျမင္တတ္လို႔ပါ။ သနားဖို႔ ေကာင္းတာက ေရာဂါမွန္း မသိလို႔ မကုေတာ႔ ေဆးေသာက္ၿပီး ခဏထိန္းထားႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး၊ ေရာဂါဆိုးလာရင္ ဘာေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုတာ ႀကိဳသိၿပီး ျပင္ဆင္ထားႏိုင္တဲ႔ အခြင္႔အေရး မရေတာ႔ဘူးေပါ႔။ အႏၲရာယ္ ဆိုတာ ဘယ္အခ်ိန္မွာ ဘယ္လို က်ေရာက္မယ္မွန္း မသိႏိုင္တာ မွန္ေပမယ္႔ မွန္းလို႔ ရတာ ေလးေတြ ကို ႀကိဳျပင္ ထားႏိုင္ တာကိုး။

အိမ္သားေတြခမ်ာလည္း တစ္ခါတစ္ခါ သူတို႔ ခင္ပြန္း၊ ဇနီး၊ အေဖ၊ အေမ၊ ေယာကၡမ (လူနာ) အေရွ႕မွာ သူတို႔ (လူနာ) အေၾကာင္း အမွန္ေတြ ေျပာရတာ သိပ္ေတာ႔ မလြယ္လွဘူး။ လူနာက ေလွ်ာ႔ေပါ႔ျမင္ထား၊ ေျပာထားတာေတြကို ဆန္႔က်င္ၿပီး၊ ဆရာ၀န္ကို အရွိ အတိုင္း သတင္းေပးရတာကိုး။ ေဆးခန္းက အျပင္ထြက္တာနဲ႔ ရန္ျဖစ္ဖို႔၊ အဆူခံရဖို႔ အေၾကာင္းရွိပါတယ္။ ဒီလို အေျခအေနကို ဆရာ၀န္ က ညင္ညင္သာသာ ကိုင္တြယ္ေျဖရွင္းတတ္ဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။ အဲဒီလိုမွ မဟုတ္ရင္ မိသားစုတြင္း စိတ္ကသိကေအာက္ေတြ ျဖစ္၊ စိတ္ေတြဆိုးနဲ႔ ေနာက္ဆံုးေတာ႔ လူနာခမ်ာ ဂရုစိုက္ ကူညီမယ္႔ အဓိက ေက်ာေထာက္ေနာက္ခံ (မိသားစု) မရွိပဲ ျဖစ္သြားတတ္လို႔ပါ။

ေယဘူယ် ေရာဂါ လကၡဏာေတြ တူေပမယ္႔၊ ေရာဂါဇစ္ျမစ္ေပၚ မူတည္လို႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ အမ်ိဳးမ်ိဳး (Different types of Dementia) ရွိပါတယ္။

အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease)

ဦးေႏွာက္ထဲ ေသြး အေရာက္ နည္းျခင္း နဲ႔ ေလျဖတ္ျခင္း ေၾကာင္႔ ျဖစ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (Vascular Dementia)

အထက္ပါ ႏွစ္မ်ိဳး ေရာေနေသာ သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Mixed Dementia)

“လ်ဴ၀ီေဘာ္ဒီ” ေခၚ ဦးေႏွာက္ ဆဲလ္တြင္း စြန္႔ထုတ္ ပစၥည္း တစ္မ်ိဳး ေၾကာင္႔ ျဖစ္ေသာ သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (Dementia with Lewy Bodies)

“ပါကင္ဆင္ ေရာဂါ” ေခၚ အေၾကာ ေရာဂါ တစ္မ်ိဳးကို ၾကာရွည္ ခံစားရာမွ ျဖစ္လာေသာ သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (Dementia in Parkinson's Disease)

အျခား ရွားပါးေသာ သူငယ္ျပန္ ေရာဂါတစ္ခ်ိဳ႕

တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease) ကေတာ႔ အေတြ႕အမ်ားဆံုး သူငယ္ျပန္ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ အသက္ႀကီး သူေတြမွာ ျဖစ္တတ္တဲ႔ သူငယ္ျပန္ေရာဂါအားလံုးရဲ႕ ၅၅-၇၀% ဟာ အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ ျဖစ္ပါတယ္။ အေနာက္ႏိုင္ငံ သုေတသန ျပဳခ်က္မ်ား အရ အသက္(၆၅)ႏွစ္ေက်ာ္သူေတြရဲ႕ ၅%ဟာ ဒီေရာဂါ ခံစားရဖို႔ အလားအလာ အႏၲရာယ္ ရွိၿပီး၊ အသက္ ငါးႏွစ္ႀကီးလာတိုင္း ဒီအလားအလာက ႏွစ္ဆ တက္သြားတတ္ပါတယ္။ အသက္ (၈၅) ႏွစ္ေက်ာ္ၿပီ ဆိုရင္ေတာ႔ ဒီေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ေခ် ၄၀% ရွိေနပါၿပီ။ လူငါးေယာက္မွာ ႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္တဲ႔ သေဘာေပါ႔။ လက္ရွိ ကိန္းဂဏန္းမ်ား အရ ယူေကမွာ အယ္လ္ဇိုင္းမား သူငယ္ျပန္ ေရာဂါ (Dementia in Alzheimer's Disease) ေ၀ဒနာရွင္ေပါင္း ငါးသိန္း ရွိၿပီး ကမာၻတလႊားမွာ သန္းသံုးဆယ္ ရွိတယ္လို႔ ခန္႔မွန္း ပါတယ္။

ဆက္လက္ ေရးသားပါမယ္.....

Reference:
1. World Health Organisation (1992) The ICD-10 Classification of Mental and Behavioural Disorders, Geneva: WHO
2. Semple, D., Smyth, R., Burns, J., Darjee, R. & McIntosh, A. (2005). Oxford Handbook of Psychiatry, Oxford: University Press.